Hilmi Demir: Azərbaycanın Mərkəzi Asiya Dövlət Başçıları Məşvərət Görüşünə üzv qəbul edilməsi tarixi hadisədir

Azərbaycanın Mərkəzi Asiya Dövlət Başçıları Məşvərət Görüşünə tamhüquqlu üzv qəbul edilməsi böyük bir tarixi hadisədir. Türkiyə Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiya Tədqiqat İnstitutunun direktoru, professor Hilmi Dəmir bu qərarın Azərbaycanın liderliyi və türk dünyası geosiyasəti sayəsində Türküstan bölgəsini Anadoluya bağladığını bildirib.

Özbəkistanın paytaxtı Daşkənddə keçirilən 7-ci Mərkəzi Asiya Dövlət Başçıları Məşvərət Görüşündə verilən bu qərar, mütəxəssisə görə, "tarixi addım"dır. Bu hadisə həm də "Yeni Turan" dünyasının qurulmasına təkan ola bilər. Bu inteqrasiya, Rusiya Avrasiyaçılığına, Çinin "Bir Kəmər, Bir Yol" layihəsinə və Qərb hegemonluğuna qarşı regional bir birləşmə təmin edir. Professor Dəmir əlavə edir ki, bu üzvlük Qərb və Şərq, Çin və ABŞ arasında yeni bir tarazlıq, bazar və aktyor formalaşması üçün yol açacaq. Bu zirvədə iştirak mövcud əməkdaşlıq münasibətlərinə yeni dinamika qatacaq, strateji tərəfdaşlığı möhkəmləndirəcək, və siyasi dialoq, iqtisadi əməkdaşlıq, mədəni qarşılıqlı əlaqəni gücləndirəcək.

Bu məsləhət platforması coğrafi əhatə dairəsini Qafqaza genişləndirir. İştirakın institusional əhəmiyyəti o qədər güclüdür ki, 2026-cı ildə keçiriləcək Məşvərət Görüşünün adının "Mərkəzi Asiya və Azərbaycan" olaraq dəyişdirilməsi təklif edilib. Hilmi Dəmir Azərbaycanın bu formatda iştirakını regiona üç əsas istiqamət üzrə təsir etmək potensialı kimi qiymətləndirir: Cənubi Qafqaz-Mərkəzi Asiya inteqrasiyası, Türk Dünyasının inkişafı və ümumi regional geosiyasət. Birinci istiqamət üzrə Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqaz arasında institusional körpü rolunu oynayır, strateji əlaqələri dərinləşdirir. Bu kontekst nəqliyyat və logistika inteqrasiyasına müsbət təsir göstərəcək.

Azərbaycanın iştirakı Orta Dəhliz (TransXəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) və Zəngəzur Dəhlizi kimi layihələri regionun iqtisadi əsasına çevirmək məqsədini gücləndirir. Orta Dəhlizin inkişafı Rusiya və İranı keçmək üçün yeganə mümkün yol kimi qəbul edilir. Bu, regional ölkələrin Avrasiya ticarətində siyasi müstəqilliyini gücləndirir. Enerji və rəqəmsal rabitə məsələsində Azərbaycan Xəzər hövzəsindəki zəngin karbohidrogen ehtiyatları ilə sadəcə körpü ölkəsi deyil, həm də enerji geosiyasətinin dayağıdır. Xəzər enerjisini boru kəmərləri (BTC, TANAP, TAP) vasitəsilə qlobal bazarlara (Rusiyanı keçməklə) çıxarmaqla, Azərbaycan daha geniş Avrasiya enerji nizamında mərkəzi yerini sübut edib.