Kütləvi zəhərlənmələr, qazanan sahibkarlar, cavabı tapılmayan suallar – qida ilə bağlı qanunlara niyə əməl olunmur? - ARAŞDIRMA

Son vaxtlar iaşə müəssisələrində, xüsusilə toylarda kütləvi zəhərlənmə hadisələri tez-tez baş verir. Qida təhlükəsizliyindəki ciddi boşluqlar bu halların əsas səbəbidir. Məsələn, ötən ay İmişlidə bir toyda 74 nəfər zəhərlənərək xəstəxanaya yerləşdirilib, aprel ayında isə Bakıdakı şadlıq saraylarından birində 50-dən çox insan zərər çəkib. Milli Məclisin Aqrar siyasət komitəsinin sədri Tahir Rzayev bildirir ki, görülən əsaslı tədbirlərə baxmayaraq, nöqsanlar hələ də aradan qalxmayıb. Onun sözlərinə görə, gizli yolla ərzaq istehsal edənlərin və kustar şəkildə dövriyyəyə buraxanların sayı artıb. Rzayev həm istehsalçının, həm də istehlakçının məsuliyyətli olması gərəkdiyini vurğulayır. O, bazarlarda və iaşə obyektlərində keyfiyyətə nəzarətin güclənməsini tələb edir. Bu cür hadisələrə yol verən restoranlar və şadlıq evləri uzun müddətə bağlanmalı, rəhbərləri isə ciddi şəkildə məsuliyyətə cəlb edilməlidir. Problemin həlli üçün cərimələrin sərtləşdirilməsi zəruridir.

Qida Təhlükəsizliyi Hərəkatının rəhbəri, sağlam qidalanma mütəxəssisi Məhsəti Hüseynova kütləvi zəhərlənmələrin bir neçə səbəbini sadalayır. Bəzi şadlıq sarayları icarəyə verildiyi üçün məclis sahibləri qidaları özləri hazırlayır, lakin bu zaman sanitar-gigiyena normalarına və qida təhlükəsizliyi qaydalarına əməl edilmir. Xüsusən salatlar kimi yüksək riskli qidalar vaxtından çox əvvəl hazırlanır və soyuducudan kənarda saxlanılır. Çiy və bişmiş ətlərin eyni kəsmə lövhələrində doğranması və tərəvəzlərin təmiz yuyulmaması da zəhərlənmələrə səbəb ola bilər. Mənşəyi bəlli olmayan ev şəraitində hazırlanmış turşular və konservlər də risklidir. Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) statistikasına görə, 2025-ci ilin birinci yarısında 25 zəhərlənmə hadisəsi qeydə alınıb, 162 nəfər zərər çəkib. Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) sədri Eyyub Hüseynov bu statistikanın həqiqəti əks etdirmədiyini düşünür; o, ölkədə zəhərlənmələrin qeydiyyatında problem olduğunu deyir. Hüseynov əlavə edir ki, tələbat çox olduğu üçün şadlıq saraylarında keyfiyyətsiz xidmət yaranır, bəzən isə istifadəçilər evdə hazırlanan riskli məhsulları məclislərə gətirir.

Kliniki Tibbi Mərkəzin Toksikologiya şöbəsinin həkimi Aynur Məmmədova qeyd edir ki, restoranlarda və şadlıq saraylarında qidaların saxlama şəraitinə düzgün əməl edilməməsi riskləri artır. Ət məhsulları və salatlar süfrələrə toy başlamazdan çox əvvəl verilir, bu da saxlama qaydasını pozur. Həkim xüsusilə konservləşdirilmiş məhsullara, hisə verilmiş balığa və turşulara diqqət yetirməyə çağırır. Bu qidalar botulizm adlanan ağır zəhərlənmə xəstəliyinə səbəb ola bilər. Botulizm ölümlə nəticələnə bilən ciddi bir xəstəlikdir. Salatlardan və ətdən zəhərlənmə halları nadir hallarda ölümlə nəticələnsə də, uşaqlar, hamilələr və xroniki xəstəliyi olanlar üçün risk daha yüksəkdir. Botulizmin mövsümü noyabrdan başlayır, bu zaman yayda hazırlanan konservlərin istifadəsi ölüm faizini 90-dan yuxarı qaldıra bilər. Zəhərlənmənin ilkin əlamətləri ürəkbulanma, qusma və mədədə ağrılardır. Əlamətlər müşahidə edildikdə dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır. İlkin yardım olaraq hər 10 kiloqrama bir aktivləşdirilmiş kömürü bir stəkan suya qatıb içmək olar.

Dünya təcrübəsində iaşə müəssisələrinin böyük əksəriyyəti, xüsusən ABŞ, Avropa İttifaqı ölkələri və bir çox Asiya dövlətləri HACCP (Təhlükənin Analizi və Kritik Nəzarət Nöqtələri) sistemi ilə işləyir. Bu sistem qida hazırlığı prosesində kritik nəzarət nöqtələrini müəyyən edir, risklərin qarşısını alır və müəssisələrə müntəzəm yoxlama öhdəliyi qoyur. Məsələn, Böyük Britaniyada və Sinqapurda hər restoran ictimaiyyətə açıq olan gigiyena reytinqi alır. Azərbaycanda da 2022-ci ildə HACCP sisteminin tətbiqi haqqında qanun qəbul edilib. Bu qanun iri sahibkarlıq subyektləri üçün qüvvəyə mindiyi gündən 2 il müddətində tətbiq olunmalı idi. Lakin iri sahibkarlıq subyektləri üçün verilən müddət başa çatsa da, bu qanunun geniş şəkildə tətbiq edilmədiyi görünür. Son aylarda baş verən kütləvi zəhərlənmə hadisələri qida təhlükəsizliyi sisteminin tam işləmədiyinin açıq sübutudur. Bu problemlə bağlı Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinə müraciət edilsə də, suallar cavabsız qalıb.