Makron silahlanmağa çağırır: Fransa Avropanın yeni hərbi təcrübəsinə start verir

Fransa prezidenti Emmanuel Makronun kütləvi hərbi hazırlığı bərpa etmək təşəbbüsü Avropa təhlükəsizlik modelində sistemli bir dönüşə işarə edir. Bu, post-milli müdafiə yanaşmasından milli səfərbərlik dövlətlərinin yenidən dirçəlməsinə keçidi göstərir. Fransanın könüllü əsasda, lakin strukturlaşdırılmış milli xidmət proqramı (Service national volontaire - SNV) həm Parisin müdafiə siyasətində, həm də bütövlükdə Avropa strateji düşüncəsində yeni bir istiqamətin başlanğıcını qoyur. Ümumi çağırış sisteminin ləğvindən düz otuz il sonra Fransa hökuməti yenidən "milli səylər" məntiqinə qayıdır. Bu addım Avropanın mövcud təhlükəsizlik arxitekturasının davamlılığı ilə bağlı olan dərin narahatlığın əlamətidir. Makronun "mövcud təhdid qarşısında millətin səfərbərliyi" formulu liberal-qlobalist müdafiə modelindən, yəni peşəkar ordulara və NATO-ya söykənən yanaşmadan, "vətəndaşların ümumi iştirakına" əsaslanan sistemə doğru tədrici keçidi göstərir. Bu, 2014-cü ildən sonra Skandinaviya, Baltik və Mərkəzi Avropa ölkələrində güclənən ümumi müdafiə ideyasının yenidən aktuallaşması tendensiyasına tam uyğundur.

SNV klassik çağırışın bərpası deyil; bu, həm hərbi, həm də vətəndaş səfərbərliyini birləşdirən hibrid bir formatdır. Proqram 18-25 yaşlı gəncləri əhatə edir, xidmət müddəti 10 ay təşkil edir, aylıq ödəniş isə 800 avro civarındadır. Formal olaraq könüllülük prinsipi saxlanılsa da, prezidentin və ordunun ritorikasından görünür ki, məqsəd qısa zamanda müdafiə tapşırıqlarına keçə biləcək dayanıqlı ehtiyat qüvvə formalaşdırmaqdır. Makronun təşəbbüsü üç əsas motiv üzərində qurulub: hərbi-əməliyyat aspektindən ehtiyat qüvvələrdə ciddi kadr çatışmazlığını aradan qaldırmaq, sosial-siyasi ölçüdən dövlət institutları ilə əlaqəsini itirmiş gənclər arasında "millətə mənsubiyyət hissi" formalaşdırmaq, və psixoloji cəhətdən ölkənin müdafiəsinə mənəvi hazır olma atmosferi yaratmaq. Bu model Avropada yaranan daha geniş bir tendensiyanın parçasıdır: dövlətlər sosial inteqrasiyanı, milli kimliyi və hərbi hazırlığı XXI əsr vətəndaş müdafiəsi konsepsiyası çərçivəsində birləşdirməyə çalışırlar. Latviya və Xorvatiya artıq məcburi xidmətə qayıtmış, digər şimal ölkələri isə qarışıq sistemlər tətbiq edirlər.

Fransanın milli hərbi xidmət ideyasına qayıdışı təcrid olunmuş addım sayılmır. Bu proses Soyuq müharibədən sonra formalaşmış Avropa təhlükəsizlik modelinin tədrici dağılması fonunda baş verir. Onilliklər boyu NATO və Avropa İttifaqı qitəni müharibə riskindən sığortalayırdı, milli ordular isə daha çox beynəlxalq əməliyyatlarda iştirak edirdi. 2014-cü ildən - Krımın ilhaqı və Donbas müharibəsindən sonra - vəziyyət kökündən dəyişdi. Təhlükə artıq coğrafi olaraq konkret məna kəsb edir. Baltik və Skandinaviya ölkələri, ardınca Polşa, Litva və Finlandiya müdafiə sənayesini yenidən qurdu, səfərbərlik sistemlərini bərpa etdi. Bu mənzərədə Fransanın SNV proqramı Avropanın "ümumi hazırlıq" paradigmasına dönüşünün tərkib hissəsidir. Qlobal təsir imkanlarına və nüvə statusuna malik Fransa həm xarici əməliyyatlarda iştirak etməli, həm də qitə müharibəsinə hazır olmalıdır. Bu ikili missiya daxili ziddiyyətləri dərinləşdirir. Yeni SNV layihəsi faktiki olaraq postmilli müdafiə doktrinasına nöqtə qoyur. 1990-cı illərdə "millətsiz Avropa ordusu" ideyası dominant idisə, bu gün "yenidən orduya çevrilən millət" konsepsiyası qayıdır.

Proqram həm də sosial və iqtisadi məntiqə xidmət edir. Nəzəri müstəvidə SNV "rezilyent milli dövlət" modelinə keçidi simvolizə edir. Bu o deməkdir ki, təhlükəsizlik artıq yalnız peşəkarların inhisarında deyil, cəmiyyətin bütün təbəqələrinə bölünmüş ümumi ictimai resursa çevrilir. Fransa cəmiyyəti 2000-ci illərin sonlarından bəri dərinləşən sosial parçalanma ilə üzləşir. Gənclər arasında yüksək işsizlik və dövlət institutlarına aşağı etimad var. Bu şəraitdə xidmət təkcə səfərbərlik mexanizmi deyil, həm də sosiallaşma və inteqrasiya kanalı, təhsil və iqtisadi sistemdən kənarda qalan gənclər üçün "ikinci fürsət" rolunu oynayır. Makron məhz buna görə SNV-nin "vətəndaşlıq məktəbi" yaratmaq məqsədi güdən milli xidmət olduğunu israrla vurğulayır. Müdafiə iqtisadiyyatı baxımından, SNV layihəsi səfərbərlik zamanı əsas bacarıqları təmin edə biləcək elastik kadr ehtiyatı formalaşdırmaq cəhdidir. Müasir ordular sırf əsgərlərə deyil, yüksək ixtisaslı mütəxəssislərə – dron operatorlarına, kibertəhlükəsizlik ekspertlərinə – söykənir. Buna görə də proqram hərbi hazırlığı mülki ixtisaslarla birləşdirən model üzərində qurulub.

Fransada milli xidmətin yenidən tətbiqi "strateji rifah dövrü"ndən "strateji sağqalma dövrü"nə keçidin simptomudur. Hərbi xidmətin bərpası burada mənəvi immunitetin formalaşdırılması vasitəsinə çevrilir. Bu, müdafiəni dövlətin borcu deyil, vətəndaşın şəxsi məsuliyyəti kimi dərk edən yeni ictimai düşüncə tərzinin təşəkkülünə xidmət edir. Bu isə vətəndaş kimliyinin strukturunu köklü şəkildə dəyişir: "vətəndaş-müdafiəçi" obrazı yenidən milli siyasi müqavilənin mərkəzinə gəlir. Makronun təşəbbüsü Avropa İttifaqının müdafiə arxitekturası üçün də uzunmüddətli nəticələr doğuracaq. Bu addım Fransanın "Avropa müdafiə muxtariyyəti" çağırışına cavabı kimi dəyərləndirilə bilər, çünki kollektiv təhlükəsizliyin artıq yalnız ABŞ-ın hərbi varlığına və NATO-nun texnoloji üstünlüyünə söykənə bilməyəcəyi etiraf edilir. Beləliklə, Fransa yenidən Avropa üçün laboratoriyaya çevrilir. Lakin bu dəfə söhbət silahla qorxutmadan deyil, cəmiyyətin hazırlığı ilə qorxutma prinsipindən gedir.