"Nehrə ayranını soyutmaq üçün yayda dağlardan qar gətirirdik" - Qərbi Azərbaycan Xronikası

“Baku TV”də yayımlanan Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində hazırlanan “Həyat Hekayəsi” verilişinin növbəti buraxılışı təqdim edilib. Jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifi olduğu proqram “Nehrə ayranını soyutmaq üçün yayda dağlardan qar gətirirdik” adlanır.

Veriliş Göyçə mahalının Basarkeçər rayonu, Daşkənd kənd sakini Fəzair Piriyevin həyat hekayəsinə həsr olunub. 1963-cü ildə anadan olan Piriyev uşaqlıq illərinin Kəlbəcər və Göyçə gölünə yaxın olan bu kənddə keçdiyini söylədi. O, Daşkəndin çox qədim olduğunu, tarixinin VI-V əsrlərə qədər getdiyini qeyd etdi. Kəndin adı “daş” və “kənd” sözlərindən yaranıb, çünki ərazi çox daşlı və qayalıq imiş. Vaxtilə burada 18-ə qədər nəsil, təxminən 300 ev və 2 minə yaxın əhali yaşayıb. Daşkənddə qədim zağa, bulaqlar, yaylaqlar və dağlar var idi. Piriyev xatırlayır ki, uşaqlıqları o qayalıqlarda keçirdi, evdən köhnə xalça cırıqları gətirib sərib üstündə dərsə hazırlaşırdılar. Hətta evlərinin yaxınlığında aparılan qazıntılar zamanı uzun qıç və qol hissəsi olan insan sümükləri aşkar olunurdu. Kənddə iki alban kilsəsi mövcud idi. Qeyd edildi ki, əcdadları Daşkənddə 1560-cı ildən sonra məskunlaşıblar. Orada qar sentyabrda yağır və bəzən may ayına qədər qalırdı. Yay aylarında nənələr nehrə çalxalayanda onlar dağlardan qar gətirirdilər, o qarla ayranı soyudurdular.

Fəzair Piriyev ermənilərin orada yaşayan azərbaycanlılara dəfələrlə hücum etdiyini və onlara deportasiya həyatı yaşatdığını bildirdi. Bu faciəli dövrlər 1918, 1947-1953, və 1987-1991-ci illəri əhatə edirdi. O, 1918-ci ildə Aşıq Nəcəfin belinə samovar bağlayıb öldürülməsi hadisəsini xatırlatdı. Yaşlılar danışırdılar ki, ermənilər insanları bir bacası olan evlərə yığıb tüstüyə verərək öldürür, əzab-əziyyət verirdilər. 1953-cü ildə Daşkənddən 200 ailəni Bərdə rayonuna köçürmək məcburiyyətində qoydular. Həmin ailələr boş ərazidə məskunlaşaraq altı çinar ağacının altında çadırdan dəyə qurub Yeni Daşkənd adlı kənd saldılar. İsti havaya dözə bilməyənlər vəfat etdi, bəziləri geri qayıtdı, amma 130 ailə Bərdədə qaldı. 1988-ci il deportasiyası zamanı onlar yenidən Yeni Daşkəndə köçdülər. Piriyev atasının Yeni Daşkəndə köçdüyü vaxt birinci sinifə getdiyini dedi. Köç vaxtı o, qaçıb gizlənərək kənddə qalmış babasının yanında qaldı. Vəziyyət 1988-ci ildə gərginləşəndə babası da Yeni Daşkəndə getməli oldu.

Piriyev 37 ildən çoxdur ki, Vətəndən ayrı yaşadığını söyləyir. O, Göyçədə böyüdüyünü və o torpağın onları daim özünə çəkdiyini vurğuladı. Bakıda doğulan övladları belə Vətən həsrəti çəkir, ata-baba yurdlarını görmək istəyirlər. O, Göyçəyə gedib yaşadıqları evi görmək arzusunda olduğunu dilə gətirdi. Ermənilərin arasında yaşasalar da, adət-ənənələrini qoruyub saxlaya bildilər. Piriyev əmin olduğunu bildirdi ki, onlar yenidən qayıdacaq və adət-ənənələrini davam etdirəcəklər. Bu həyat hekayəsi, Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunan yüz minlərlə azərbaycanlının yaşadığı acı qaçqınlıq taleyini, çətinlikləri və doğma yurda qayıtmaq arzusunu əks etdirir. Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi, bu qədim torpaqların adını yaşatmaq, azərbaycanlıların deportasiyaya məruz qalmasını, silinmiş toponimləri və maddi mədəniyyət nümunələrini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq məqsədini daşıyır.