Prezident İlham Əliyevin türk birliyi ideyasına şəxsi sadiqliyi əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi üçün möhkəm zəmin yaradır (ÖZƏL MÜSAHİBƏ)

Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) baş katibi Kubanıçbek Ömüralıyev Azərbaycana sədrliyin keçməsi və Prezident İlham Əliyevin türk birliyi ideyasına şəxsi sadiqliyi haqqında danışıb. Baş katib bildirib ki, bu sadiqlik əməkdaşlığı daha da gücləndirmək üçün möhkəm zəmin yaradır. Ömüralıyevin sözlərinə görə, Azərbaycanın sədrliyinə olan gözləntilər çox yüksəkdir. Bu, ölkənin strateji mövqeyi, güclü siyasi liderliyi və iqtisadi potensialı ilə bağlıdır. Bu amillər Azərbaycanı Təşkilatı dərin əməkdaşlığa, inkişafa və beynəlxalq nüfuza aparmaq üçün unikal bir mövqeyə gətirir. Qəbələ sammitinin başa çatması ilə sədrlik Qırğızıstandan Azərbaycana rəsmi şəkildə keçdi və bu, Təşkilatın fəaliyyətində yeni bir mərhələyə yol açdı. Sammitin mövzusundan göründüyü kimi, Azərbaycanın sədrliyindən regionda təhlükəsizlik və sabitliyə xüsusi diqqət yetirilməsi gözlənilir. Prezident İlham Əliyev TDT-ni “bizim ailəmiz” adlandırıb; bu sözlər Azərbaycanın Təşkilatı gücləndirmək və onu dünya arenasında nüfuzlu güc mərkəzinə çevirmək əzmini aydın şəkildə əks etdirir.

Son illərdə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq TDT üçün əsas prioritetə çevrilib. Bu vəziyyət qlobal və regional çağırışlar, dəyişən geosiyasi dinamika və üzv dövlətlər daxilindəki təhlükəsizlik mühitinin inkişafı ilə şərtlənir. "Türk Dünyası – 2040 Baxışı" sənədi və TDT-nin 2022–2026-cı illər Strategiyası siyasət və təhlükəsizlik məsələlərində daha sıx qarşılıqlı fəaliyyətin vacibliyini vurğulayır. Təşkilat daxilində bu məqsədlərə dəstək üçün əsas mexanizmlər yaradılıb. Bunlara hökumət başçıları, nazirlər və prezidentlərin xarici siyasət üzrə müşavirləri səviyyəsində müntəzəm çoxtərəfli siyasi məsləhətləşmələr daxildir. Həmçinin milli təhlükəsizlik şuraları, müdafiə sənayesi qurumları və xüsusi xidmət orqanlarının görüşləri mütəmadi keçirilir. Prezident Əliyevin beynəlxalq hüququn pozulduğu bir şəraitdə türk dövlətlərinin vahid güc mərkəzi kimi birləşməsinin əhəmiyyəti barədə bəyanatları Təşkilatın gələcək fəaliyyətinə istiqamət verən mühüm çağırış olmalıdır. Ələlxüsus da Azərbaycanın təşkilata sədrliyi dövründə bu daha böyük önəm daşıyır. Onun 2026-cı ildə üzv dövlətlərin Azərbaycanda birgə hərbi təlimlər keçirməsi təklifi bu mövqeyi təsdiqləyir. Qəbələ sammiti isə təhlükəsizliyi, iqtisadi və sektor inkişafını əhatə edən 121 bənddən ibarət fəaliyyət planı müəyyənləşdirdi.

"Türk Dünyası - 2040 Baxışı" sənədinə əsaslanaraq, Orta Dəhlizin inkişafı strateji prioritet kimi müəyyən edilib. Bu marşrut Şərqlə Qərbi birləşdirən ən qısa və təhlükəsiz yoldur; o, türk ölkələrinin qlobal logistika şəbəkələrinə daxil olmasını təmin edən əsas amildir. Orta Dəhliz tranzit məsafəsini 2000 kilometr azaldır və yüklərin Çinlə Avropa arasında cəmi 15 günə çatdırılmasına imkan verir. Bu isə dəniz nəqliyyatı ilə müqayisədə üç dəfə daha sürətlidir. Marşrutun potensialının tam istifadəsi türk dövlətləri arasında sıx əlaqələndirməni tələb edir. Azərbaycan və digər üzv ölkələr ePermit, eCMR və eTIR kimi sistemləri uğurla tətbiq edirlər, bu da beynəlxalq daşımaları sürətli, sadə və şəffaf edir. Baş katib hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizinin gerçəkləşdirilməsi regional əlaqəlilikdə dönüş nöqtəsi ola bilər. Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirən 43 kilometrlik bu tranzit xətti Mərkəzi Asiyanı Türkiyə, daha sonra isə Avropa və dünya bazarları ilə birbaşa quru əlaqəsi ilə birləşdirəcək. Bu layihə regionda dayanıqlı sülhün və rifahın bərqərar olması istiqamətində tarixi bir addımdır. Qəbələ Bəyannaməsi Zəngəzur və Orta Dəhliz kimi əsas layihələrin sürətləndirilməsini xüsusi vurğulayır.

TDT iqtisadi və enerji sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək üçün mühüm nailiyyətlər əldə edir. Regionun ümumi ÜDM-u 2024-cü ildə 2,1 trilyon, ticarət dövriyyəsi isə 1,1 trilyon ABŞ dollarını ötüb. Azərbaycan TDT çərçivəsində fəal rol oynayır; təkcə 2024-cü ildə üzv dövlətlərlə ticarət dövriyyəsi təxminən 7 milyard dollara çatıb. Türk İnvestisiya Fondu qarşılıqlı investisiyaları dəstəkləmək məqsədilə ilkin 500 milyon dollardan 600 milyon dollara qədər artırılıb. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın TDT üzv ölkələrinə birbaşa investisiyaları 20 milyard dolları ötüb. Enerji sektoru prioritet olaraq qalır, çünki türk dövlətləri dünyanın aparıcı enerji tədarükçüləri üçlüyünə daxildir. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında bərpa olunan enerji sahəsində strateji tərəfdaşlıq Orta Dəhliz boyunca "Yaşıl Enerji Körpüsü"nün yaradılmasına yönəlib. Həmçinin, Qara dənizin altı ilə çəkiləcək sualtı kabel vasitəsilə Cənubi Qafqazı Avropa İttifaqının enerji sistemi ilə birləşdirəcək "yaşıl dəhliz" təşəbbüsü də irəliləyir. Azərbaycanın külək enerjisi potensialı 157 QVt səviyyəsində qiymətləndirilir; bu isə Avropaya "təmiz enerji" ixracı üçün geniş imkanlar yaradır.

İqtisadiyyat və enerji ilə yanaşı, TDT təhsil, turizm, idman və mədəniyyət sahələrində də mühüm işlər görür. "Türk İpək Yolu" və "Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı" proqramları kimi təşəbbüslər ortaq irsin təbliğinə xidmət edir. Təhsil Təşkilatın inteqrasiya səylərinin mərkəzi hissəsi olaraq qalır. Liderlər Təhsil Təşəbbüsləri Katibliyinin yaradılması və "ORHUN" mübadilə proqramının yenidən təşkili barədə razılığa gəliblər. TDT "ORHUN" Mübadilə Proqramının genişləndirilməsinə və Türk Ali Təhsil Məkanının yaradılmasına dəstək üçün 1 milyon ABŞ dolları ayırıb. Mədəni təşəbbüslər də bu səyləri tamamlayır. Təşkilat BMT agentlikləri, ATƏT və digər əsas təşkilatlarla əməkdaşlığı genişləndirib. Türk Dövlətləri Təşkilatı türk dünyasında birliyi, sülhü və rifahı möhkəmləndirmək missiyasına sadiqdir. Azərbaycanın sədrliyi dövründə Gabala Sammitində müəyyən edilmiş prioritetlər istiqamətində fəaliyyətlər həyata keçiriləcək. Baş katib bildirib ki, birgə nailiyyətlər göstərir ki, türk dövlətləri birlikdə hərəkət etdikdə, təkcə regionumuzu deyil, həm də qlobal sabitliyə və inkişafa mühüm töhfə verirlər.