6 Milyon İllik Antarktida Buzu Yerin Qədim İqlim Tarixini Yenidən Yazır

ABŞ tədqiqatçıları qrupu iqlim elmi üçün böyük bir nailiyyət əldə etdi. Onlar Yerdə indiyə qədər birbaşa tarixi müəyyən edilmiş ən qədim buz və havaya rast gəliblər. Təxminən 6 milyon yaşı olan bu nümunələr Şərqi Antarktidanın Allan Təpələri adlanan bölgəsində aşkar edilib. Bu ərazi çoxdandır ki, qədim buzları səthə yaxın məsafədə qoruyub saxlamaqla tanınır. Nümunələrin içərisində möhürlənmiş kiçik hava qabarcıqları elm adamlarına Yerin qədim atmosferi haqqında təkrarolunmaz, birbaşa bir məlumat bazası təqdim edir. Bu kəşf planetimizin iqlim keçmişini anlamaq baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Oktyabrın 28-də "Proceedings of the National Academy of Sciences" jurnalında dərc olunan araşdırmaya görə, tapılan buzun yaşı 6 milyon ildir. Allan Təpələrindən götürülən ən qədim nümunə, geoloji qeydlərə görə, Yerin indiki vəziyyətdən xeyli isti olduğu və dəniz səviyyələrinin daha yüksək olduğu bir dövrə aiddir. Tədqiqat Woods Hole Okeanoqrafiya İnstitutundan Sara Şeklton və Prinston Universitetindən Con Higinsin rəhbərliyi altında aparılıb. Onlar Milli Elm Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən və Oreqon Ştat Universiteti tərəfindən əlaqələndirilən Ən Qədim Buz Tədqiqatı Mərkəzi (COLDEX) daxilində çalışırlar. Sara Şeklton qeyd edib ki, buz nüvələri alimlərə planetimizin keçmişdə necə olduğunu görməyə imkan verən bir növ zaman maşınıdır. Bu nümunələr sayəsində isə mümkün hesab etdiyimizdən daha uzaq bir dövrə səyahət edə bilərik.

COLDEX layihəsi beynəlxalq komandalar arasında buz nüvəsi qeydlərini əvvəlki 800 min illik limitdən kənara çıxarmağa çalışır. Digər layihə 1,2 milyon illik davamlı bir nüvə əldə etsə də, Allan Təpələri nümunələri bu zaman xəttini əlavə bir neçə milyon il daha geriyə aparır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu buz nümunələri davamlı bir dərin nüvə deyil, ayrı-ayrı fraqmentlər şəklindədir. Tədqiqatçılar Allan Təpələrində səthə yaxın (100-200 metr dərinlikdə) qazma işləri görürlər. Bu bölgənin qeyri-bərabər relyefi və buz axını spesifikası son dərəcə qədim buzun səthə yaxın hissələrdə qalmasına şərait yaradır. Buzun yaşı heç bir dolayı sübuta yox, bilavasitə özündən, asil qaz arqonun izotopunun dəqiq ölçülməsinə əsaslanaraq təyin edilib.

Buzda aparılan oksigen izotopları təhlili son 6 milyon il ərzində bölgənin təxminən 12 Selsi dərəcəsi soyuduğunu ortaya çıxardı. Bu, Antarktida iqliminin həmin qədim isti dövrdən bəri nə qədər soyuduğunu kəmiyyət baxımından müəyyən edən ilk birbaşa sübutdur. Con Higins vurğulayıb ki, qeyd davamlı olmasa da, komanda əvvəllər bildirilmiş buz nüvəsi məlumatlarından təxminən altı dəfə daha qədim olan "iqlim anlarının kitabxanasını" toplayıb. Gələcək tədqiqatlar, uzunmüddətli iqlim dəyişikliklərini idarə edən təbii qüvvələri daha yaxşı anlamaq üçün buz qabarcıqlarında qorunan istixana qazlarının konsentrasiyalarını və okean istilik səviyyələrini bərpa etməyə yönələcək. COLDEX 2026-2031-ci illər arasında daha da qədim nümunələr tapmaq üçün Allan Təpələrinə qayıtmağı və uzunmüddətli yeni bir araşdırma aparmağı planlaşdırır. Tədqiqatda Prinston, Oreqon Ştat, Vaşinqton, Meyn, Minnesota və Kaliforniya Universitetlərinin, həmçinin Toncji Universitetinin alimləri iştirak ediblər.