Alimlər qrip virusunun insan hüceyrəsinə necə daxil olduğunu canlı izlədilər

Qızdırma, əzələ ağrıları və zökəm - qış geri döndükcə qrip də qayıdır. Bu xəstəliyə damcılar vasitəsilə bədənimizə daxil olan və sonra zəif hüceyrələri yoluxduran **qrip virusları** səbəb olur. Lakin İsveçrə və Yaponiyadan olan tədqiqatçılar bu virusun hüceyrəyə necə yoluxduğunu son dərəcə yaxından müşahidə ediblər.

Onlar tərəfindən yaradılan xüsusi mikroskopiya yanaşması ilə elm adamları, bir Petri qabındakı insan hüceyrələrinin xarici səthinə yaxınlaşa bildilər. Bu quruluş sayəsində, qrip virusunun canlı hüceyrəyə nüfuz etdiyi anı real zamanda və aydın detallarla izləmək mümkün oldu. ETİH Sürixdə Molekulyar Təbabət professoru Yohei Yamauçinin rəhbərlik etdiyi qrup gözlənilməz bir şey aşkarladı: hüceyrələr virus yaxınlaşarkən sadəcə fəaliyyətsiz qalmır, əksinə, onu tutmağa cəhd edirlər. Yamauçiyə görə, bədən hüceyrələrimizin yoluxması “virusla hüceyrə arasındakı rəqsə bənzəyir.”

Hüceyrələr yoluxmaqdan heç bir fayda görməsə də, bu qarşılıqlı əlaqə aktiv görünür, çünki virus hüceyrələrin olmadan keçinə bilmədiyi adi qəbul sistemindən sui-istifadə edir. Bu sistem normalda hormonlar, xolesterin və ya dəmir kimi əsas maddələri hüceyrəyə daxil etmək üçün istifadə olunur. Yoluxmanın başlanması üçün qrip virusu hüceyrə səthindəki müəyyən molekullara yapışır. Bu proses membran üzərində sörfinqə oxşayır. Virus səth boyu hərəkət edir, bir reseptordan digərinə yapışır, nəhayət bu reseptorlarla zəngin olan bir nöqtəyə çatır. Yan-yana çoxlu reseptorların olduğu yer ən səmərəli giriş yolunu təmin edir.

Hüceyrənin reseptorları virusun yapışdığını aşkar etdikdə, membran həmin nöqtədə kiçik bir çuxur əmələ gətirməyə başlayır. Klatrin adlı bir struktur zülalı bu dərinləşən cibə forma verir və dəstəkləyir. Cib genişləndikcə virusu əhatə edir və bir vezikul (köpürcük) formalaşdırır. Sonra hüceyrə bu vezikulu içəri çəkir, burada örtük həll olur və virusu sərbəst buraxır. Əvvəlki tədqiqat cəhdləri bu mühüm anı öyrənmək üçün elektron mikroskopiyadan istifadə edirdi, lakin bu metod hüceyrələrin məhv edilməsini tələb edirdi və yalnız tək anları əks etdirirdi. Flüoresans mikroskopiyası isə canlı görüntü təklif etsə də, aşağı məkan həlli keyfiyyətinə malik idi.

Tədqiqatçılar yeni bir metoddan – atom qüvvəsi mikroskopiyasını (AFM) flüoresans mikroskopiyası ilə birləşdirən ViViD-AFM (Virus-view Dual Confocal and AFM) texnikasından istifadə etdilər. Bu birləşmiş yanaşma virusun hüceyrəyə daxil olması ilə əlaqədar incə hərəkətləri izləməyə imkan verir. Bu alətlə alimlər hüceyrələrin virusa girişin bir neçə mərhələsində kömək etdiyini nümayiş etdirdilər. Onlar virusun yapışdığı yerə mühüm klatrin zülallarını çağırır. Həmin nöqtədə membran yuxarı doğru itələnir, sanki virusu tutmağa çalışır. Əgər virus səthdən uzaqlaşmağa cəhd edirsə, bu dalğa bənzər hərəkətlər daha da güclənir. ViViD-AFM **antivirus dərman namizədlərini** birbaşa hüceyrə kulturlarında sınaqdan keçirmək üçün qiymətli bir yol təqdim edir, çünki alimlərə yoluxmanın baş verdiyi anda müşahidə imkanı verir. Bu texnikanın digər virusları və ya hətta peyvəndləri öyrənmək üçün də istifadə edilə biləcəyi bildirilir.