İnsan Eşitməsinə Yaxın Həssaslığa Sahib Qədim Balıq Alimləri Heyrətləndirdi

Bəzi dəniz balıqları şirin suda yaşamağa uyğunlaşdıqdan sonra, onların bir çoxu insanlarınkına bənzər orta qulaq sümükləri də daxil olmaqla, daha inkişaf etmiş bir eşitmə sistemi qazandılar. Bu yaxınlarda aşkar edilən qədim fosil üzərində aparılan araşdırmalar 67 milyon il əvvəl yaşamış balıq növünün artıq bu inanılmaz eşitmə qabiliyyətinə malik olduğunu göstərir. Kaliforniya Universiteti, Berkli (UC Berkeley) paleontoloqu Xuan Liu bu kəşfdən istifadə edərək şirin su balıqlarının təkamül xəritəsini yenidən tərtib etdi və bu balıqların dənizdən şirin suya keçid tarixinin əvvəllər düşünüldüyündən daha gec baş verdiyini ortaya çıxardı.

Bu gün şirin suda yaşayan balıq növlərinin üçdə iki hissəsi – 10 mindən çox növ, o cümlədən dəniz pişiyi, tetra və zebra balığı kimi populyar akvarium sakinləri – Veber aparatı adlanan xüsusi bir orta qulaq sistemindən asılıdır. Veber sistemi onlara əksər okean balıqlarından daha yüksək səs tezliklərini, insan eşitmə diapazonuna yaxın bir səviyyədə aşkar etməyə imkan verir. Suyun sıxlığı balığın bədəninə yaxın olduğundan, səs dalğaları asanlıqla bədəndən keçir. Bu səbəbdən balıqlar səslərlə titrəyən daxili hava qovuğu inkişaf etdirmişlər. Lakin Veber aparatı bu qovuğu birbaşa daxili qulaqla kiçik sümükciklərlə (ossikullarla) birləşdirərək eşitmə həssaslığını xeyli artırır. Məsələn, zebra balığı 15 min Hersə qədər səsləri ayırd edə bilir, bu da insanın yuxarı həddi olan 20 min Hersə çox yaxındır. Əksər duzlu su balıqlarında isə eşitmə yalnız 200 Hersdən aşağı tezliklərlə məhdudlaşır.

Veber qulaq sisteminə sahib olan otophysan balıqlarının təxminən 180 milyon il əvvəl, Pangea superqitəsi parçalanmazdan əvvəl şirin suya daxil olduğu düşünülürdü. Paleontoloq Xuan Liu'nun yeni işi bu mənzərəni dəyişir. O, bu balıqların daha gec, təxminən 154 milyon il əvvəl, Yura dövrünün sonunda, Pangeanın parçalanmağa başladığı və müasir okeanların formalaşdığı dövrdə ortaya çıxdığını bildirir. Fosil və genom məlumatlarının təhlilləri göstərir ki, gücləndirilmiş eşitmə sümüklərinin ilkin formaları balıqlar hələ dənizdə yaşayarkən meydana gəlib. Tam inkişaf etmiş, həssas eşitmə isə iki müstəqil xəttin şirin suyu kolonizasiya etməsindən sonra təkamül edib. Liu qeyd edir ki, otophysan balıqlarının ən son ümumi əcdadı dənizdə yaşayan bir xətt idi və bu xətt ayrıldıqdan sonra ən azı iki dəfə şirin suya keçid baş verib. Bu fakt alimlərin bu uğurlu şirin su qrupunun biocoğrafiyasına və təkamül tarixinə baxışını tamamilə dəyişir.

Liu və həmkarları 67 milyon illik bu fosil balığı *Acronichthys maccagnoi* adlandıraraq, kəşflərini "Science" jurnalında nəşr etdilər. Bu kiçik, cəmi 5 sm uzunluğunda olan fosilin nümunələri 2009-cu ildən başlayaraq Kanadanın Alberta əyalətində tapılıb. Bəzi nümunələr o qədər yaxşı qorunub saxlanmışdı ki, orta qulaq sümüklərinin Veber aparatına aid olduğu aydın görünürdü. Tədqiqatçılar fosilin Veber strukturunun 3D rentgen skanlarını aparıb, müasir balıqların genomları və morfologiyası ilə müqayisə edərək nəsil ağacını yeniləyiblər. Aparılan kompüter simulyasiyası göstərdi ki, 67 milyon il əvvəl bu otophysan balığı, müasir zebra balığınınkına çox yaxın, demək olar ki, eyni həssaslığa malik idi. Simulyasiyalar balığın 500 ilə 1000 Hers arasında olan ən həssas tezlikləri ilə yüksək tezlikli səsləri aşkar etdiyini təsdiqlədi.

Tədqiqatın nəticələri təkamüldəki ümumi bir qanunu vurğulayır: yeni yaşayış yerlərinə təkrar-təkrar daxil olma, orqanizmlərin daha həssas eşitmə kimi yeni xüsusiyyətlər inkişaf etdirməsi ilə birləşəndə, tez-tez yeni növlərin sürətli əmələ gəlməsinə səbəb olur. Həmmüəllif Maykl Nyubri bu yeni növün, Otophysi qrupunun şirin suda yaranması fərziyyəsinə qarşı, dənizdə yaranması haqqında yeni bir izah üçün əsaslı məlumat verdiyini söylədi. Bu kəşf, balıqların təkamül yolu və müxtəlifliyi haqqında vacib kontekst yaradır.