İnsan Təkamülü: Kəllə Quruluşu Niyə Digər Meymun Növlərinə Nisbətən Qat-Qat Sürətlə Dəyişib?

UCL tədqiqatçılarının apardığı yeni təhlillər göstərir ki, insanlar böyük beyinlərə və yastı üz quruluşlarına digər meymun növlərinə nisbətən heyrətləndirici dərəcədə sürətlə sahib olublar. Bu sürətli dəyişiklik, çox güman ki, bu xüsusiyyətlərin təkamül baxımından gətirdiyi üstünlükləri əks etdirir.

Kəllə sümüklərinin təhlili ilə bağlı aparılan bu araşdırma milyon illər ərzində insanlarda və qohum meymunlarda kəllə müxtəlifliyinin necə inkişaf etdiyini öyrənib. *Proceedings of the Royal Society B* jurnalında dərc olunan nəticələr komandaya müəyyən etməyə imkan verib ki, ən yaxın qohum növlərin heç birində kəllə quruluşu insanlardakı qədər tez dəyişməyib. Bu, insan kəlləsinin digər növlərdən fərqli olaraq rekord sürətlə təkamül etdiyini sübut edir.

Baş müəllif Dr. Aida Qomez-Robles (UCL Antropologiya) bu sürətin səbəbini belə izah edib: “Bütün meymun növləri arasında insanlar ən sürətli təkamül etmişlər. Bu, böyük beyinə və kiçik üzlərə sahib olmaqla bağlı kəllə adaptasiyalarının insanlar üçün nə qədər vacib olduğunu göstərir ki, onlar bu cür sürətlə inkişaf ediblər. Bu adaptasiyalar böyük beyinə sahib olmaqdan irəli gələn idrak üstünlükləri ilə əlaqəli ola bilər, lakin təkamülümüzə təsir edən sosial amillər də mövcud idi.”

Tədqiqat üçün alimlər yeddi hominid (böyük meymunlar - insan, qorilla, şimpanze daxil olmaqla) və doqquz hilobatid (kiçik meymunlar - gibbonlar kimi) daxil olmaqla, müasir primatların kəllələrinin detallı üçölçülü (3D) rəqəmsal modellərini yaradıblar. Hominidlər və hilobatidlər təxminən 20 milyon il əvvəl ortaq bir əcdaddan ayrılıblar. Bu ayrılıqdan sonra hominidlər anatomiya baxımından xeyli böyük müxtəlifliyə sahib olsalar da, hilobatidlər olduqca eyni qalıblar. Məsələn, gibbonların kəllələri növlər arasında oxşar görünür, lakin böyük meymunların, xüsusən də insanların kəllələri böyük fərqliliklər nümayiş etdirir.

Bu fərqləri dəqiq müəyyənləşdirmək üçün komanda hər kəlləni dörd əsas bölgəyə (yuxarı üz, alt üz, başın ön və arxa hissəsi) ayırıb. Kompüter təhlili bu hissələrin növlər arasında nə qədər dəyişdiyini ölçməyə imkan verdi. Əksər böyük meymunlarda irəliyə doğru çıxan böyük üzlər və nisbətən kiçik beyinlər var. İnsanlar isə bunun əksinə, daha yuvarlaq başlara və xeyli yastı üzlərə sahibdirlər. Gibbonlar yastı üz və yuvarlaq kəllə kimi bəzi oxşarlıqlara malik olsalar da, onların beyinləri çox kiçikdir.

Araşdırmaçılar hilobatidlərdəki yavaş, məhdud təkamül dəyişikliyini nəzarət qrupu kimi götürdülər. Müqayisələr nəticəsində məlum oldu ki, insan kəlləsi normal təkamül sürətləri çərçivəsində gözləniləndən təxminən iki dəfə çox dəyişib. Bu, insan təkamülünü sürətləndirən əlavə qüvvələrin işə düşdüyünü göstərir. Alimlər bu sürəti yalnız zəkaya aid etməkdən ehtiyat edirlər. Böyük və daha mürəkkəb bir beynin mühüm rol oynamasına baxmayaraq, sosial təzyiqlər də buna töhfə vermiş ola bilər. Dr. Qomez-Robles vurğulayıb ki, insanlardan sonra qorillalar kəllələrinin ikinci ən sürətli təkamül sürətinə malikdir, lakin onların beyinləri kiçikdir. Onların vəziyyətində, dəyişikliklər daha yüksək sosial statusla əlaqəli olan kəllə üzərindəki iri sümüklü qabarıqlıqlar vasitəsilə sosial seçmə nəticəsində baş vermişdir. Çox güman ki, insanlarda da buna bənzər fərdi sosial seçmə prosesi mühüm rol oynamışdır.