Kainatın Genişlənməsi Artıq Yavaşlayır: Qaranlıq Enerji Nəzəriyyəsi Sarsılır

Kainatın genişlənmə sürəti ilə bağlı indiyədək qəbul edilmiş əsas nəzəriyyə ciddi şəkildə sual altına alınır. Yeni bir araşdırmaya görə, kainatın sürətlənməsi dayanaraq əslində yavaşlamağa başlaması mümkündür. Bu cür tapıntılar müasir kosmologiyanın ən təməl ideyalarından birini şübhə altına qoyur.

Monthly Notices of the Royal Astronomical Society jurnalında 6 noyabr tarixində dərc edilən bu araşdırma, "qaranlıq enerji" kimi tanınan sirli bir qüvvənin qalaktikaları getdikcə artan sürətlə itələdiyi barədə illərdir mövcud olan inamı sorğulayır. Tədqiqatçılar, kainatın hələ də sürətləndiyinə dair tutarlı dəlil tapmadıqlarını bildirirlər. Əgər bu nəticələr təsdiqlənsə, elm adamlarının qaranlıq enerji haqqında bilikləri yenidən formalaşacaq, uzun müddətdir həllini tapmayan "Habbl gərginliyi" aradan qalxacaq və kainatın keçmişi ilə gələcəyinə dair nəzəriyyələr tamamilə dəyişəcək. Bu nəticələr, qaranlıq enerjinin kəşfindən sonra, yəni təxminən 27 il ərzində ən böyük nəzəri dəyişikliklərdən birinə səbəb ola bilər.

Tədqiqatın əsas müəllifi, Cənubi Koreyanın Yonsei Universitetindən professor Young-Wook Lee, verdiyi açıqlamada deyir: “Bizim araşdırmamız kainatın artıq mövcud dövrdə sürəti azalmış genişlənmə fazasına keçdiyini göstərir. Bu da qaranlıq enerjinin əvvəllər düşünüldüyündən daha sürətlə zamanla dəyişdiyini sübut edir." On illərdir astronomlar, kosmik məsafələri ölçmək üçün "standart şamlar" sayılan Ia Tipi ifratnovaların (supernovae) məlumatlarına əsaslanırdılar. Bu ölçmə metodu əvvəlcə kainatın sürətləndiyi qənaətinə gətirmişdi və 2011-ci ildə Fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdü. Ancaq Yonsei Universitetinin araşdırmaçıları bu təməli sarsıdır. Onlar aşkar etdilər ki, ifratnovaların parlaqlığı onlara səbəb olan ulduzların yaşından təsirlənir. Qrup 300 qalaktikadan əldə edilən məlumatları təhlil edərək, gənc ulduzlardan əmələ gələn ifratnovaların daha sönük, yaşlı ulduzlardan gələnlərin isə daha parlaq göründüyünü yüksək inam səviyyəsi (99.999%) ilə təsdiqlədilər.

Bu, o deməkdir ki, kosmik sürətlənməyə aid edilən sönüklüyün bir hissəsi əslində ulduz populyasiyasındakı fərqlərdən irəli gələ bilər. Tədqiqatçılar bu yaşla bağlı ölçü qərəzini aradan qaldırdıqda, ifratnova məlumatları qaranlıq enerjinin sabit olduğunu fərz edən standart ΛCDM modeli ilə uyğun gəlmədi. Əvəzində, bu düzəldilmiş məlumatlar Qaranlıq Enerji Spektroskopik Aləti (DESI) layihəsi tərəfindən dəstəklənən alternativ bir modelə daha yaxın idi. Bu model isə Böyük Partlayışdan qalan qədim səs dalğalarına (baryonic acoustic oscillations - BAO) və kosmik mikrodalğalı fon (CMB) məlumatlarına əsaslanır. Hər iki mənbə də qaranlıq enerjinin sabit qalmadığını, zamanla zəiflədiyini göstərir.

Araşdırmaçılar düzəliş edilmiş ifratnova məlumatlarını BAO və CMB nəticələri ilə birləşdirdikdə, əldə edilən dəlillər gücləndi: kainat artıq sürətlənmir, əksinə yavaşlama mərhələsinə daxil olub. Professor Lee bildirir ki, bu nəticə, DESI tərəfindən BAO və ya BAO+CMB məlumatları ilə müstəqil şəkildə proqnozlaşdırılanlarla tamamilə üst-üstə düşür. Bu yeni iddiaların yoxlanılması üçün Yonsei komandası hazırda "təkamüldən azad testlər" aparır. Tədqiqatçı professor Chul Chung deyir ki, qarşıdakı beş il ərzində Çili And dağlarında yerləşən və dünyanın ən güclü rəqəmsal kamerasına sahib olan Vera C. Rubin Rəsədxanası fəaliyyətə başladıqca, 20.000-dən çox yeni ifratnova qalaktikasını kəşf edəcək. Bu sayədə ifratnova kosmologiyasının daha dəqiq və qəti yoxlanılması mümkün olacaq. Təxminən 13.8 milyard il əvvəl Böyük Partlayışdan sonra sürətlə genişlənən, sonra yerçəkimi qüvvəsinin təsiri ilə yavaşlayan, lakin təxminən 9 milyard il sonra qaranlıq enerji səbəbilə yenidən sürətlənməyə başlayan kainatın taleyi bu yeni məlumatlarla aydınlaşa bilər.