Quru Makula Deqenerasiyasına (AMD) Qarşı Yeni Lazer Müalicəsi Korluğun Qarşısını Ala Bilər

80 yaşdan yuxarı hər üç insandan təxminən biri retinaya təsir edən və mərkəzi görmə itkisinə səbəb olan yaşla əlaqədar makula deqenerasiyasından (AMD) əziyyət çəkir. Təkcə Amerika Birləşmiş Ştatlarında 40 yaş və yuxarı təxminən 20 milyon yetkin şəxs hazırda AMD ilə yaşayır. Bu halların böyük əksəriyyəti tədricən inkişaf edən və nəticədə birbaşa qarşıdakı obyektləri görməkdə çətinlik yaradan "quru" formadır. Yaşlılar arasında görmə pozğunluğunun ən yayılmış səbəblərindən biri olmasına baxmayaraq, quru AMD-nin hələ də effektiv müalicəsi yoxdur.

Lakin Aalto Universitetinin tədqiqatçıları bu vəziyyəti dəyişdirə biləcək çox ümidverici bir üsul tapıblar. Onların yanaşması quru AMD-nin ilkin mərhələlərini yavaşlatmağa və ya tamamilə dayandırmağa kömək edəcək. Professor Ari Koskelainen bildirir ki, yeni metod retinadakı hüceyrələrin təbii müdafiə sistemlərini **nəzarət edilən istilik** tətbiq etməklə gücləndirməyə əsaslanır. Koskelainen izah edir ki, yaş ötdükcə hüceyrə funksionallığı və qoruyucu mexanizmlər zəifləyir, bu da gözün arxa səthini intensiv oksidləşdirici stressə məruz qoyur. Sərbəst oksigen radikalları zülallara zərər verir, onların səhv şəkildə qatlanmasına və toplanmasına səbəb olur. Nəticədə, quru AMD-nin əsas diaqnostik kriteriyası olan drusen adlanan piy-zülal yığıntıları əmələ gəlməyə başlayır.

Müalicə zərər çəkmiş toxumanın bir neçə dərəcə istiləşdirilməsini tələb edir. Bu, olduqca çətin bir işdir, çünki 45 dərəcə Selsidən yuxarı temperatur toxumaya zərər verə bilər. Aalto qrupu bu problemi həll etmək üçün yaxın infraqırmızı işıqdan istifadə edərək sahəni qızdırarkən temperaturu real vaxt rejimində izləməyə imkan verən təhlükəsiz və dəqiq bir üsul hazırladı. Bu istilik, hüceyrə səviyyəsində gözün təbii sağalma reaksiyalarını işə salır. Zülallar səhv qatlandıqda, hüceyrələr stressə cavab olaraq istilik şoku zülalları istehsal edir və bu zülallar zədələnmiş materialı ilkin quruluşuna qaytarmağa kömək edir. Əgər bu proses uğursuz olarsa, 2016-cı ildə Nobel mükafatı laureatı Yoşinori Ohsumi tərəfindən kəşf edilmiş avtofagiya mexanizmi işə düşür. Bu proses, yığıntıları hüceyrəyə bənzər lipid membranın daxilinə salaraq, zədələnmiş materialın parçalanması və çıxarılması üçün lazımi fermentlərə siqnal verir. Professor Koskelainen deyir: "Biz istilik şoklarından istifadə edərək nəinki istilik şoku zülallarının istehsalını, həm də avtofagiyanı aktivləşdirə bildiyimizi göstərdik. Bu proses, sanki tullantıların zərərsizləşdirilməsi sistemidir."

Bu yeni texnika **Heyvan sınaqları** zamanı (siçanlar və donuzlar üzərində) müsbət nəticələr göstərib. Növbəti addım isə insan sınaqlarıdır. İnsanlar üzərində kliniki sınaqların 2026-cı ilin yazında Finlandiyada başlaması nəzərdə tutulur. İlkin mərhələ lazer müalicəsinin təhlükəsizliyini təsdiqləməyə yönələcək, daha sonra isə davamlı nəticələr üçün müalicənin nə qədər tez-tez təkrarlanmalı olduğu müəyyən ediləcək. Koskelainen bildirir ki, reaksiya bir neçə gün sonra zəifləməyə başlaya bildiyindən, müalicənin **təkrarlanan olması** lazımdır. Tədqiqatın nəticələri oktyabrın 29-da "Nature Communications" jurnalında yayımlanıb. Tədqiqat qrupu terapiyanı klinik istifadəyə çatdırmaq üçün "Maculaser" adlı bir spin-off şirkəti də qurub. Koskelainen optimistik bir cədvələ əsaslanaraq əlavə edir ki, bu metodun üç il ərzində xəstəxana göz klinikalarında istifadəsinə başlana bilər. Əsas məqsəd isə onun hər bir yerli oftalmoloqda asanlıqla əlçatan olmasıdır.