Əhməd Cevdət Paşanın Əqli Mirası: "Yeganə-i Zaman" Beynəlxalq Simpoziumu Başladı

Zeytinburnu Mədəniyyət və İncəsənət Mərkəzində "Yeganə-i Zaman: Əhməd Cevdət Paşa" adlı beynəlxalq simpozium öz işinə başlayıb. Bu tədbirin əsas məqsədi Əhməd Cevdət Paşanın zəngin elmi, siyasi və əqli irsini müasir baxışla araşdırmaqdır. Tənzimat dövrünün bu görkəmli şəxsiyyəti dövlət xadimi, alim, mütəfəkkir, tarixçi, hüquqşünas və şair kimi çoxşaxəli fəaliyyəti ilə tanınır. Simpoziumda onun klassik natiqlik ənənəsindən Osmanlı hüquq sisteminə, islahatlar dövründəki diplomatik cəhdlərdən tutmuş tarix yazıçılığına qədər geniş bir sahəni əhatə edən mövzular ətrafında müzakirələr aparılır. Hüquq, tarix, ilahiyyat, siyasi biliklər, dil və ədəbiyyat sahələrindən 25 mütəxəssis altı ayrı iclasda iştirak edərək Əhməd Cevdət Paşanın düşüncə dünyasını fərqli prizmalardan müzakirə edəcəklər.

Ali Təhsil Şurasının rəhbəri Prof. Dr. Erol Özvar açılış nitqində Cevdət Paşanı anlamağın, müasir dövrlərdə İslam və Türk mədəniyyətinin özünü yenidən qurma cəhdini dərk etməklə eyni əhəmiyyətə sahib olduğunu bildirdi. Özvar vurğuladı ki, Paşanı sadəcə tarixçi, hüquqşünas və dövlət xadimi kimi təyin etmək doğru olmaz. Onu anlamaq, bir imperiyanın süqut ağrıları içində ağlın, elmin, cəhdin və sağlam düşüncənin necə bir dayaq nöqtəsi yaratdığını görmək deməkdir. Əhməd Cevdət Paşa 19-cu əsrin Osmanlı siyasi, idarəetmə və mədəni həyatında mühüm rol oynamış bir şəxsiyyət idi, eyni zamanda elmi tərəfi ilə də önə çıxırdı. Özvarın sözlərinə görə, Cevdət Paşa bir mütəfəkkir, hüquqşünas, tarixçi, təhsilçi, ədib və sosioloq kimi xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirən nadir bir alim idi. O, klassik Osmanlı tarixçiliyinə yeni və fərqli bir baxış açısı gətirmiş, tarix fəlsəfəsi və metodologiyası baxımından yeni bir anlayışın öncüsü olmuşdur. Onun "Tarix-i Cevdət" əsəri, Osmanlı tarixi sahəsində çalışan akademiklər üçün əvəzolunmaz bir mənbə hesab edilir. Özvar qeyd etdi ki, Paşa bu əsəri ilə bir millətin yaddaşını inşa etmiş və yazılışı ilə tarix elminə populyarlıq qazandırmışdır.

Zeytinburnu Bələdiyyə Başçısı Ömər Arısoy, Əhməd Cevdət Paşanın elmi və dövlət adamı olaraq fərqli sahələrdə buraxdığı izlərlə anıldığını, ənənə ilə yeniliyi birlikdə düşünə bilmə bacarığı ilə seçildiyini və əsərlərinin bu gün də yol göstərdiyini ifadə etdi. Arısoyun fikrincə, Paşanı anlamaq, keçmişlə bu gün arasındakı əqli davamlılığı dərk etmək deməkdir. İslam Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Prof. Dr. Murtəza Bədir isə Cevdət Paşanın çoxşaxəli bir alim olduğunu vurğuladı. Bədir qeyd etdi ki, əgər belə bir şəxsiyyət başqa böyük dövlətlərdən birinin ixtiyarında olsaydı, hazırda bütün dünya ondan danışardı. O, Paşanın Türkiyədə ilk dərsliklərdə, milli təhsilin dilinin və müəssisələrinin formalaşmasında müstəsna bir yerə sahib olduğunu, onu "Tənzimat insanı"nın dəyərli nümunəsi adlandırdı. Simpoziumun ilk iclaslarında Paşanın dil və ədəbiyyat (məsələn, "Belagat-ı Osmaniyye" və qrammatika mövzuları), eləcə də siyasət və diplomatiya islahatlarına verdiyi töhfələr müzakirə edildi. İkinci iclas isə Paşanın ədəbiyyat tarixinə qatqıları və "Cevdət Paşa Tarixi" əsərindən Fatma Əliyə və Əminə Səmiyyə kimi qadınların tarixinə dair məlumatları araşdırdı. Müzakirələr sabah da davam edəcək.