Nazir Bolat 2026-cı il Büdcəsini Açıqladı: Ticarət Göstəriciləri və Qlobal Çətinliklər

Ticarət naziri Ömər Bolat millət vəkillərinin suallarını cavablandırarkən nazirliyin 2026-cı il üçün nəzərdə tutulan büdcəsini açıqlayıb. O bildirib ki, Ticarət Nazirliyinin 2026-cı il büdcəsi 76 milyard 251 milyon lirə təşkil edəcək. Nazir eyni zamanda qeyd edib ki, hazırda qeyri-müəyyənliklərlə dolu olan dünya ticarəti ciddi təzyiq altındadır. Yaxın coğrafiyadakı müharibələr, geosiyasi gərginliklər və tarif müharibələrinin səbəb olduğu yeni çətinliklər qlobal ticarəti zəiflədir. Bütün bu mürəkkəb şərtlərə baxmayaraq, Türkiyə ixracatda öz payını artırmağı bacarıb.

Nazir Bolat Türkiyənin xarici ticarət rəqəmlərinə toxunaraq, ölkənin qlobal mal ixracatından aldığı payın necə artdığını izah edib. O, bu payın 2002-ci ildə cəmi 0,55% olduğu halda, 2022-ci ildə 1,02%-ə, 2024-cü ildə isə 1,07%-ə yüksəldiyini vurğulayıb. Həmçinin, ixracatın kiloqram dəyəri də $0,77-dən $1,59-a qaldırılıb. Ölkənin idxal-ixrac göstəricilərinə gəlincə, TÜİK-in 2015-ci il xarici ticarət həcmi indekslərinə görə, 2025-ci ilin avqustu etibarilə ixracat 142,4-ə çatıb, idxalat isə 109 səviyyəsində qalıb. Lakin vahid dəyərlərə baxdıqda, idxalat vahid dəyər indeksi (132,8) ixracat vahid dəyər indeksini (121,3) üstələyir. Bu göstəricilər onu bildirir ki, idxalatın artımında əmtəə qiymətlərinin yüksəlməsi əsas rol oynayır, çünki Türkiyə xammalları böyük həcmdə idxal edir.

Bolat, cari əməliyyatlar hesabındakı kəsrlə bağlı suallara cavab verərkən bildirib ki, 2025-ci il üçün kəsirin 1,3% səviyyəsində qalması gözlənilir. Cari kəsrin yüksəlməsi əsasən qızılın unsiyası qiymətlərinin artması və sərnişin avtomobillərinin idxalı meylinin yüksəlməsi ilə bağlıdır. Məsələn, bu ilin ilk 10 ayında 16 milyard dollarlıq idxal artımının 8,5 milyard dolları məhz qızıl və avtomobil sektorundakı əlavə artımlardan qaynaqlanıb. Nazir qeyd edib ki, digər sahələrdə ciddi artım yoxdur və cari əməliyyatlar kəsiri ağlabatan səviyyədə davam edir. Türkiyə ixracat sayəsində 391 milyard dollar səviyyəsində valyuta qazanıb. Bu da ölkənin valyuta ehtiyacını, investisiya, istehsal və məşğulluğu artırmağa kömək edir. Eyni zamanda ölkənin sənaye istehsalında yerli məhsul nisbəti də artıb, bu da idxalın azalmasına səbəb olur. Bolat Türkiyənin qlobal rəqabət gücünə də diqqət çəkib: Türkiyə tekstildə dünyada 7-ci, avtomotivdə (kommersiya nəqliyyatı) AB-də 1-cidir. Hətta türk serialları və filmləri dünya üzrə gündə 800 milyon insan tərəfindən izlənilərək ölkəyə yumşaq güc və ixracat baxımından böyük dəstək verir.

Ölkə daxili bazarı qorumaq məqsədilə, xüsusən də elektron ticarət sahəsində ciddi addımlar atılıb. Nazir Bolat e-ixracatı stimullaşdırmaq üçün qanunvericilikdə dəyişikliklər edildiyini bildirib. Bu dəyişikliklərdən sonra e-ticarət platformaları ilə əməkdaşlıq edən KOBİ-lərin sayı 600 minə çatıb. Ötən il e-ixracatın həcmi 6,4 milyard dollara yüksəlib. Yerli sənətkarları və KOBİ-ləri xarici rəqabətdən qorumaq üçün e-idxalatdakı vergi dərəcələri artırılıb: Aİ ölkələrindən gələn mallara görə 18%-dən 30%-ə, qeyri-Aİ ölkələrindən gələnlərə görə isə 30%-dən 60%-ə yüksəldilib. Bundan əlavə, dəri, ayaqqabı, oyuncaqlar və plastiklər kimi sağlamlığa zidd məhsulların idxalına məhdudiyyətlər qoyulub. Bu səylər nəticəsində e-idxalatın həcmi bir il əvvəlki 520 milyon dollardan 420 milyon dollara endirilib. Nazir həmçinin ABŞ-la ticarət məsələlərinə aydınlıq gətirərək, ABŞ-a qarşı nə ümumi, nə də xüsusi gömrük vergisi endirimi edilmədiyini vurğulayıb. Sadəcə, 2018-ci ildə ABŞ-la yaranan gərginlik səbəbindən 14 məhsula tətbiq edilən əlavə yüklülük qərarı geri alınıb ki, bu da Türkiyənin vergilərini digər ölkələrlə eyni səviyyəyə gətirib.

Tasarruf Mevduatı Sığorta Fonu (TMSF) tərəfindən müsadirə edilən şirkətlərin anbarları ilə bağlı iddialara toxunan Nazir Bolat, bu sahədə icazələrin Nazirlik deyil, Gömrük Baş İdarəsi tərəfindən verildiyini qeyd edib. O, 2023-cü ildə öz təşəbbüsü ilə aparılan yoxlamanın nəticələrinin Vergi Nəzarəti Şurasına, Maliyyə Nazirliyinə və prokurorluğa göndərildiyini söyləyib. Nazir vurğulayıb ki, müfəttişlər yalnız faktları müəyyən edir, qərarı isə məhkəmə orqanları verir. Bu məsələ müzakirə olunarkən CHP millət vəkili Veli Ağbaba ilə Nazir Bolat arasında qızğın mübahisə yaranıb. Ağbaba əvvəlki iddialarla bağlı özünə qarşı irəli sürülən ittihamları rədd edib. Nəhayət, yaşanan gərginlikdən sonra Komissiya Sədri Mehmet Muş Ticaret Nazirliyi və ona bağlı qurumların 2026-cı il büdcə təklifini səsverməyə çıxarıb. Təklif AK Partiya və MHP-nin səsləri ilə qəbul edilib.