Riyaziyyat Gələcəyin Ağıllı Dünyasının Gizli Dili: Təhsil və Texnologiyada Həlledici Rol

Yeditepe Universitetinin Riyaziyyat Bölümünün Dosenti Dr. Dərya Çoksak bildirir ki, riyaziyyat sadəcə rəqəmlərdən ibarət deyil; o, təbiəti, texnologiyanı və insan yaradıcılığını başa düşməyin əsas dilidir. Dr. Çoksak, riyaziyyatın gələcək ağıllı dünyamızın görünməz dili olduğunu xüsusi vurğulayır. Mütəxəssis izah edir ki, biz hələ körpəlikdən fərqində olmadan riyaziyyatla yaşayırıq – yeməyin çoxluğunu anlamaq üçün sayır, addımlarımızı atarkən belə həndəsi hesablamalar aparırıq. O, tələbələrə riyaziyyatı "qarşılaşdığımız problemləri təyin etmə və həll etmə sənəti" kimi öyrədir, çünki bu elm kainatın sirrlərini anlamaq üçün bizə verilmiş ən güclü vasitədir.

Dr. Çoksak qeyd edir ki, bəzi tələbələr erkən yaşda riyaziyyata qarşı qərəzli fikirlər formalaşdıra bilirlər. Bu səbəbdən uşaqlara riyaziyyat yalnız bir dərs kimi deyil, maraq oyadan kəşf sahəsi kimi təqdim edilməlidir. Gənclər "Bu mənə nə üçün lazımdır?" əvəzinə, "Yeni bir yol tapmalıyam" deyə bilməyi bacarmalıdırlar. Riyaziyyat yalnız sinif otağında deyil, həyatın hər sahəsində – mühəndislikdə, iqtisadiyyatda, texnologiyada və hətta incəsənətdə də öz əksini tapır. Tələbələr bu əlaqələri real həyatdakı tətbiqlər vasitəsilə gördükdə, riyaziyyat daha dərin məna kəsb edir. Mütəxəssis vurğulayır ki, riyaziyyat sadəcə bir həll aləti deyil; o, həm də yaradıcılığın və tənqidi düşünmə bacarığının inkişafı üçün bir məktəbdir. Məsələn, bir problemi həll etməyin fərqli yolları olduğunu göstərərək, gənclərin həm təxəyyülünü, həm də məntiqi düşünmə qabiliyyətini gücləndirir.

Gələcəyin texnologiyalarında riyaziyyatın müəyyənedici rol oynayacağı şübhəsizdir. Dr. Dərya Çoksak xüsusilə süni intellekt, məlumat elmi, rabitə sistemləri və bioinformatika sahələrində böyük bir inqilabın başladığını bildirir. Onun sözlərinə görə, 5G və 6G sadəcə daha sürətli internet deyil; onlar "Əşyaların İnterneti" (IoT), ağıllı şəhərlər, sürücüsüz nəqliyyat vasitələri və uzaqdan edilən cərrahi əməliyyatların təhlükəsiz və səmərəli işləməsi üçün vacib olan riyazi modelləşdirməyə əsaslanır. Akademik tədqiqatlar apararkən onlar, məsələn, şəbəkə sistemlərinin fəaliyyətini ölçmək üçün xüsusi riyazi modellərdən istifadə edirlər ki, bu da uzun müddət çəkən analizi qısa zamanda və dəqiq həyata keçirməyə imkan verir. Bu üsul, əlaqə keyfiyyətini artıracaq sistemləri əvvəlcədən görməyə kömək edir.

Dr. Çoksak tələbələri sırf sinifdə deyil, real araşdırma proseslərinə də fəal cəlb edir. Pilotsuz Uçuş Aparatları (PUA) layihələrində marşrut planlamasından tutmuş, görüntü emalına qədər hər addımda riyazi metodlardan istifadə olunur. Tələbələr sensorlardan gələn məlumatları emal etməyi, ən qısa yolları təyin etməyi və görüntüləri təmizləməyi öyrənirlər. Bu praktik işlər sayəsində onlar dəftərdəki tənliklərin havada uçan bir aparatın, xəstəxanada çalışan süni intellektin və ya şəhər nəqliyyat sisteminin əsası olduğunu öz gözləri ilə görürlər. Gələcəyin riyaziyyat təhsili əzbərdən uzaqlaşmalı, tətbiqi və fənlərarası olmalıdır. Çünki artıq mürəkkəb hesablamaları kompüterlər edir. Bizim əsas missiyamız isə tələbələrə doğru sualları verməyi, dünya problemlərini riyazi dilə çevirməyi və həll üçün uyğun texnoloji alətləri istifadə etməyi öyrətməkdir. Dr. Dərya Çoksak yekun olaraq qeyd edir ki, riyaziyyat qorxulacaq bir sahə deyil; o, kainatın nizamını, texnologiyanın inkişafını və insan ağlının yaratma gücünü anlamağın ən gözəl yoludur. Gələcəyi formalaşdıran sakit qəhrəman riyaziyyatdır.