Kandilli Rəsədxanasından Pulsuz Zəlzələ Xəbərdarlığı Tətbiqi Gəlir: Sistem Necə Sürətləndi?

Boğaziçi Universiteti nəzdində fəaliyyət göstərən Kandilli Rəsədxanası, zəlzələlərdən əvvəl xəbərdarlıq edəcək pulsuz bir mobil tətbiqin yaxın zamanda istifadəyə veriləcəyini açıqlayıb. Bu mühüm addım Zəlzələ Erkən Xəbərdarlıq Sistemi (ZEXS) sahəsində atılan ən son və ən gözlənilən yenilikdir. Rəsədxana artıq İOS (iOS) platforması üçün hazırladığı tətbiqi ictimaiyyətlə paylaşıb. Hazırda Android sistemi üçün də işlər davam edir. Tətbiq üzərindəki testlər tam başa çatdıqdan sonra, o, ictimaiyyətin sərbəst istifadəsinə veriləcək.

Sistemin ümumi sürəti ilə bağlı çox əhəmiyyətli məlumatlar açıqlanıb. Texnologiyadakı böyük bir irəliləyiş nəticəsində Mərmərə Bölgəsinə 30 yeni nəsil stansiyanın inteqrasiya edilməsi mümkün olub. Bu modernləşmə sayəsində məlumat ötürülməsindəki yubanma kəskin şəkildə azalıb. Əvvəllər bu müddət 5-6 saniyə təşkil edirdisə, indi yeni avadanlıqlar sayəsində yubanma cəmi 0.2 saniyəyə enib. Başqa sözlə, sistem indi verilənləri çox daha sürətli emal edir və potensial təhlükə barədə tez məlumat verir. Bu, Erkən Xəbərdarlıq Sisteminin reaksiyasını əsaslı şəkildə yaxşılaşdıran vacib texnoloji nailiyyətdir.

Texnologiyada əldə edilən bu sürət artımına baxmayaraq, sistemdə hələ də aradan qaldırılması çətin olan bir məhdudiyyət qalır. Əldə edilən məlumata görə, hazırda Mərmərə dənizinin dibində məlumat ötürən heç bir stansiya yoxdur. Bu səbəbdən, seysmik dalğaların qurudakı stansiyalara çatması üçün təxminən 6 saniyə vaxt tələb olunur. Mütəxəssislər bu 6 saniyəlik müddəti "qarşısı alınmaz vaxt itkisi" kimi dəyərləndirirlər. Bu vəziyyət göstərir ki, dəniz yatağında müşahidə qurğularının olmaması zəlzələ xəbərdarlığı üçün həlledici bir problem olaraq qalır.

Bu məhdudiyyətlərin real şəraitdə necə özünü göstərdiyinə dair konkret bir nümunə də təqdim edilib. Məsələn, 2 oktyabr 2025-ci ildə baş verən 5.0 bal gücündəki Mərmərə zəlzələsi zamanı ilk xəbərdarlıq siqnalı yeraltı tərpənişdən 8.4 saniyə sonra yaradılmışdı. Nəticə etibarilə, texnologiya daimi olaraq təkmilləşsə də, vaxtla yarışda dəniz dibinin müşahidə edilməsi əvəzolunmazdır. Kandilli Rəsədxanasının mobil tətbiqinin istifadəyə verilməsi əhəmiyyətli olsa da, sistemin tam effektivlik qazanması üçün sualtı stansiyaların qurulması işlərinə ciddi şəkildə diqqət yetirilməlidir.