Süni İntellektin Tənzimlənməsi Uğrunda Federal Hökumətlə Ştatlar Arasında Səlahiyyət Mübarizəsi

Vaşinqton ilk dəfə olaraq süni intellektin (AI) necə tənzimlənəcəyi barədə qərar qəbul etməyə yaxınlaşır. Lakin yaranan mübarizə texnologiyanın özü ilə deyil, tənzimləmə səlahiyyətinin kimə aid olması ilə bağlıdır.

Federal səviyyədə istehlakçı təhlükəsizliyinə yönəlmiş hər hansı bir AI standartının olmaması səbəbindən, ayrı-ayrı ştatlar öz sakinlərini AI ilə əlaqəli zərərlərdən qorumaq üçün onlarla qanun layihəsi təqdim edib. Bu təşəbbüslərə misal olaraq Kaliforniyanın SB-53 AI təhlükəsizlik qanunu və Texasın AI sistemlərindən qəsdən sui-istifadəni qadağan edən Məsuliyyətli AI İdarəetmə Aktını göstərmək olar. Silikon Vadisindən çıxan texnologiya nəhəngləri və startup-ları iddia edirlər ki, bu cür ştat qanunları tətbiqi mümkün olmayan bir "yamaq" sistemi yaradır ki, bu da texnoloji yenilikləri təhdid edir. "Leading the Future" pro-AI siyasi aksiyasının (PAC) həmtəsisçisi Coş Vlasto qeyd edir ki, bu, ABŞ-ı Çinə qarşı gedən qlobal yarışda ləngidəcək. Buna görə sənaye və Ağ Evdəki tərəfdarları ya vahid milli standartın qəbul edilməsini, ya da heç bir tənzimləmə olmamasını tələb edirlər.

Bu "ya hər şey, ya heç nə" mübarizəsində ştatların özlərinin AI qanunvericiliyini qəbul etməsinə qadağa qoymaq üçün yeni cəhdlər ortaya çıxıb. Konqresin Nümayəndələr Palatası qanunvericilərinin Milli Müdafiə Səlahiyyət Aktından (NDAA) istifadə edərək ştat AI qanunlarını bloklamağa çalışdığı bildirilir. Eyni zamanda, Ağ Evin sızdırılan icra fərmanının layihəsi də ştatların tənzimləmə səylərini ləğv etməyə güclü dəstək nümayiş etdirir. Bu fərman, ştat AI qanunlarına qarşı məhkəmədə mübarizə aparmaq üçün "AI Məhkəmə İşləri üzrə İşçi Qrupu" yaratmağı və Federal Kommunikasiyalar Komissiyası ilə Federal Ticarət Komissiyasını ştat qaydalarını ləğv edəcək milli standartlara doğru istiqamətləndirməyi nəzərdə tuturdu. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, layihəyə görə David Sacks – Trampın AI və Kripto üzrə xüsusi nümayəndəsi – vahid hüquqi çərçivənin yaradılmasında birbaşa söz sahibi olacaqdı. Sacks ştat tənzimləmələrini əngəlləməyi və "inkişafı maksimuma çatdırmaq" üçün sənayenin özünü tənzimləməsini dəstəkləyir.

Lakin, ştatların AI-nı tənzimləmə hüquqlarını tamamilə əllərindən alacaq genişmiqyaslı preemptiv tədbirlər Konqresdə dəstəklənmir. Qanunvericilər, federal standart olmadan ştatların bloklanmasının istehlakçıları zərər qarşısında müdafiəsiz qoyacağını və texnologiya şirkətlərinin nəzarətsiz işləməsinə imkan verəcəyini iddia edirlər. Həqiqətən də, ştatlar daha çevik hərəkət edirlər. 2025-ci ilin noyabr ayına qədər 38 ştat tərəfindən dərin saxtakarlıqlar (deepfakes), şəffaflıq və hökumətin AI-dan istifadəsi daxil olmaqla 100-dən çox AI ilə bağlı qanun qəbul edilib. Konqresdəki fəaliyyət isə daha yavaşdır; məsələn, nümayəndə Ted Lieu-nun AI ilə bağlı təqdim etdiyi 67 qanun layihəsindən cəmi biri qanun qüvvəsi alıb. Hazırda Lieu, fırıldaqçılıq, səhiyyə və uşaq təhlükəsizliyi kimi sahələri əhatə edən 200 səhifəlik geniş federal AI qanun layihəsi hazırlasa da, bu prosesin tamamlanması aylar, bəlkə də illər çəkəcək. Tənqidçilər ştatların "demokratiyanın laboratoriyaları" kimi çevikliyini qorumaq lazım olduğunu vurğulayaraq, preemption-a qarşı çıxırlar. Onlar həmçinin, "yamaq" sistemindən şikayətin şişirdilmiş olduğunu və sənayenin əsl məqsədinin məsuliyyətdən yayınmaq olduğunu iddia edirlər.