Azərbaycan ərzaq təhlükəsizliyi problemini çözür

2025-ci il Azərbaycanda heyvandarlıq sektorunun həssaslığını kəskin şəkildə ortaya qoydu. Ölkənin sabit iqtisadi inkişaf və ərzaqla özünütəminat məqsədlərinə baxmayaraq, süd və ət məhsullarında idxaldan asılılıq artır. Bu ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycana 21,5 milyon dollar dəyərində 12,2 min ton süd və qaymaq gətirilib. İdxal həcmi bir il ərzində 16,8%, xərclər isə 23,9% yüksəlib. Bu, daxili istehsalın nə keyfiyyət, nə də çeşid baxımından tələbatı ödəmədiyini göstərir. Bu vəziyyət bölgələrdə baş verən dabaq (ayaq-ağız) xəstəliyi səbəbindən daha da ağırlaşıb. Xəstəlik həm təsərrüfatlara, həm də baytarlıq infrastrukturuna böyük zərbə vurdu. Nəticədə, qiymətlər sürətlə qalxıb, bu da ərzaq təhlükəsizliyi məsələsini dövlət siyasətinin mərkəzinə gətirib. Ərzaq təhlükəsizliyi artıq sadəcə iqtisadi deyil, bioloji sabitliklə də müəyyən edilir.

Süd sənayesi daxili bazarı zəiflədən ciddi problemlərlə üzləşir. Problemlər təkcə iqtisadi deyil. Azərbaycanda südün təxminən 60%-i sənaye standartlarına cavab verməyən kiçik ailə təsərrüfatlarında istehsal olunur. Bu təsərrüfatlarda soyutma sistemlərinin və sanitar sertifikatlaşdırmanın olmaması ixrac imkanlarını bağlayır və rəqabət qabiliyyətini azaldır. İri müəssisələr bazarda təchizatçı olsa da, ümumi istehsalda payları 25%-dən çox deyil. Qaymaq, yağ və pendir kateqoriyalarında çatışmazlıq xüsusilə nəzərə çarpır; bu məhsullarda idxal payı 40%-ə yaxınlaşır. Yerli inəklərin illik məhsuldarlığı orta hesabla 2,7-3 min litr səviyyəsində qalır. Bu göstərici Avropa İttifaqı ölkələrindəki 7-8 min litr göstəricisindən çox aşağıdır. Dövlət damazlıq mal-qara və texnika alınmasına subsidiya ayırır, lakin bu vəsaitlərin böyük hissəsi yeni layihələrə yox, mövcud güclərin təmirinə sərf olunur. Yem qiymətlərinin bahalaşması da istehsalçıları çətin vəziyyətdə qoyur.

Ət bazarı 2025-ci ildə həm iqtisadi, həm də sanitar sahələrdə gərginliyə məruz qaldı. Yanvar-sentyabr aylarında ət idxalı 19,5% (33,3 min ton) azalsa da, bu, daxili istehsalın artması ilə əlaqəli deyildi. Əksinə, istehsal həcmi 2% azaldı. İdxalın azalması qiymət təzyiqi və logistika problemləri ilə bağlı idi. Bu vəziyyətə cavab olaraq Bakı “təhlükəsiz idxal” strategiyasına keçdi. Azərbaycan Rumıniya və Pakistan bazarlarını açdı. Rumıniya ilə razılaşma Şərqi Avropa üzərindən yeni logistika marşrutları qurmaq niyyətini göstərdi. Pakistanla əməkdaşlıq isə təkcə aqrar deyil, həm də siyasi tərəfdaşlığı dərinləşdirdi. Bu addımlar Bakının bir-iki mənbədən asılı qalmaq istəmədiyini və riskləri sığortaladığını göstərir. Daxildə isə yem qiymətlərinin artması və dabaq səbəbindən iri təsərrüfatlar heyvan sayını azaltdı. Xüsusilə qoyun ətində kəskin çatışmazlıq müşahidə olundu. Oktyabr-noyabr aylarında Bakıda qoyun ətinin qiyməti 17 manatı keçdi.

Dabaq xəstəliyinin yayılması 2025-ci ilin payızında ölkə üçün ən ciddi bioloji sınağa çevrildi. Astara, Cəlilabad, Masallı, Qax və Bərdə kimi əsas heyvandarlıq zonalarında yoluxmalar qeydə alındı, nəticədə karantin tədbirləri tətbiq edildi. Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) mal bazarlarını bağladı və Gürcüstandan diri heyvan idxalına sərt məhdudiyyətlər qoydu. İlkin hesablamalara görə, dabaq səbəbindən IV rübdə süd istehsalı 8-10%, ət istehsalı isə 5-6% azalacaq. Vəziyyəti idarə etmək üçün dövlət EKTIS sistemi vasitəsilə heyvanların rəqəmsal uçotunu gücləndirdi. Bu sistem vasitəsilə peyvəndləmə, mənşə və heyvanların hərəkəti barədə bütün məlumatlar elektron qaydada qeydə alınır. Azərbaycan artıq ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün ikikanallı həyat təminatı sistemi qurur: daxili resurslar və yüksək nəzarət altında olan etibarlı xarici təchizat dəhlizləri. Bu yanaşma hökumətin prosesi yavaşlatmaq və vaxt qazanmaq üçün atdığı praktik addımdır.