Əsəd M.Xan: "Bakıda Təmiz Enerji Mərkəzinin yaradılması İƏT ölkələri üçün real enerji keçidinə yol açacaq" - MÜSAHİBƏ

İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) hazırda on Avrasiya dövlətini birləşdirir və regional əməkdaşlığı gücləndirməyə çalışır. Rəqəmsallaşma, nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı, enerji keçidi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə təşkilatın əsas gündəliyini təşkil edir. İƏT-in baş katibi doktor Əsəd M. Xan Azərbaycanın bu prosesdəki strateji və fəal rolunu yüksək qiymətləndirir. Azərbaycan Xəzər dənizi, Qafqaz və Mərkəzi Asiya arasındakı coğrafi mövqeyindən səmərəli istifadə edir. Ölkənin İƏT-ə sədrliyi və COP29-a ev sahibliyi etməsi "yaşıl enerji", iqlim davamlılığı və dayanıqlı əlaqələr gündəliyini təşviq edən liderlik nümayiş etdirir. Azərbaycan enerji səmərəliliyinə və bərpa olunan enerji bazarlarına töhfə verəcək İƏT Təmiz Enerji Mərkəzinin yaradılması, habelə resurslardan səmərəli istifadəni nəzərdə tutan RESCUE təşəbbüsü kimi mühüm layihələri irəli sürüb. Bu layihələri davam etdirməklə Azərbaycan regional inteqrasiyanın əsas hərəkətverici qüvvəsi ola bilər.

Geoiqtisadi rəqabətin gücləndiyi şəraitdə Orta Dəhliz və Şimal-Cənub marşrutları regional ticarətin genişləndirilməsi üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. İƏT üzv ölkələr arasında koordinasiya yaradır. Təşkilat uyğunlaşdırılmış standartları təşviq edir, həmçinin infrastrukturun inkişafı və tranzit prosedurlarının sadələşdirilməsi üzrə dialoq platforması kimi işləyir. Praktiki addımlar arasında infrastruktur standartlarının uyğunlaşdırılması və pilot layihələrin həyata keçirilməsi var. İƏT regional fondlar, dövlət-özəl tərəfdaşlığı və inkişaf bankları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində birgə investisiya alətlərinin yaradılması imkanlarına baxır. Təşkilat eyni zamanda dənizə çıxışı olmayan yeddi üzv ölkə üçün ticarət marşrutlarına çıxış problemini həll etməyə çalışır. Tranzit Nəqliyyatı üzrə Çərçivə Sazişi (TTFA) və İstanbul-Tehran-İslamabad dəmir yolu marşrutu kimi uğurlu nümunələr var. Bu sahədə qaydaların uyğunlaşdırılması və rəqəmsal gömrük sistemlərinin inkişafı ticarəti asanlaşdıracaq.

İƏT regionu iqlim riskləri, təbii ehtiyatların çatışmazlığı və innovasiyaların qeyri-bərabər tətbiqi kimi ekoloji, texnoloji və sosial-iqtisadi çətinliklərlə üzləşir. Buna baxmayaraq, "ECO Vision 2025" nailiyyətlərinə əsaslanaraq, təşkilat dayanıqlı transformasiya üçün böyük potensiala malikdir. Bu, "yaşıl enerji"nin təşviqi, iqlimə davamlı kənd təsərrüfatı və rəqəmsal infrastrukturun inkişafına diqqət yetirməklə mümkündür. İran Prezidentinin Xankəndidə keçirilən 17-ci Zirvə görüşündə irəli sürdüyü Regional Süni İntellekt Mərkəzi təşəbbüsü strateji cəhətdən əhəmiyyətlidir. Süni intellektin tətbiqi kənd təsərrüfatında dəqiq əkinçilik, nəqliyyatda marşrutların idarə edilməsi, enerji sektorunda sistemlərin effektivliyinin artırılması və dövlət xidmətlərində rəqəmsal səhiyyə kimi sahələrdə faydalı ola bilər. Təşəbbüsü həyata keçirmək üçün koordinasiya qrupu yaradılmalı və pilot layihələr başladılmalıdır. Özbəkistanın təklif etdiyi Rəqəmsal Nəqliyyat-Gömrük orqanının yaradılması da gömrük prosedurlarını sadələşdirməklə regionda rəqəmsal transformasiyanın əsas elementi olacaq.

İƏT ölkələri üçün vahid enerji strategiyasının işlənib hazırlanması artıq aktuallıq qazanıb. Nazirlərin 2021-ci ildə təsdiqlədiyi 2030-cu ilədək Enerji Strategiyası regional elektrik enerjisi bazarlarının yaradılmasına, enerji təhlükəsizliyinin artırılmasına və investisiyaların cəlb edilməsinə fokuslanır. Bu strategiya ixracatçı və idxalçı ölkələrin maraqlarını balanslaşdırmaq üçün dialoqlar və layihələrin birgə qiymətləndirilməsi vasitəsilə uzlaşdırılır. Enerji keçidini sürətləndirən əsas qurumlardan biri Bakıda yerləşən ECO-UNIDO Təmiz Enerji Mərkəzidir (CECECO). Bu mərkəz bərpa olunan enerji mənbələrinin təşviqi, enerji səmərəliliyinin artırılması və sənayenin dekarbonizasiyası üçün platforma rolunu oynayacaq. CECECO, xüsusilə müasir texnologiyalara çıxışı məhdud olan ölkələrə texniki yardım göstərməklə, mütəxəssislər hazırlamaqla və investisiyaları səfərbər etməklə regionda dayanıqlı sənaye artımına təkan verəcək. Ümumilikdə, İƏT vasitəçilik və bilik mübadiləsi platforması rolunu oynayaraq, regional əməkdaşlığı və iqlim dəyişikliyinə dayanıqlığı gücləndirməyə kömək edir.