Havanın Çirklənməsi Fiziki Fəaliyyətin Sağlamlıq Effektini Necə Mühüm Dərəcədə Azaldır?

Beynəlxalq tədqiqatçılar qrupunun, o cümlədən London Universitet Kollecindən (UCL) olan mütəxəssislərin apardığı yeni araşdırma, çirkli havaya uzun müddət məruz qalmağın mütəmadi fiziki fəaliyyətin müsbət sağlamlıq təsirlərini xeyli azalda biləcəyini göstərir. *BMC Medicine* jurnalında yayımlanan bu böyük araşdırma on ildən çox müddət ərzində 1.5 milyondan çox yetkin insanın məlumatlarını təhlil edib. Tədqiqat Böyük Britaniya, Tayvan, Çin, Danimarka və ABŞ daxil olmaqla bir neçə ölkədə həyata keçirilib.

Alimlər aşkar ediblər ki, havanın çirklənməsi yüksək olan ərazilərdə yaşayan insanlar, hətta müntəzəm məşq etsələr belə, ölüm riskinin azalmasından əhəmiyyətli dərəcədə az fayda görürlər. Bu nəticə həm ümumi səbəblərdən, həm də xüsusən xərçəng və ürək xəstəliklərindən baş verən ölümlərə aiddir. Lakin buna baxmayaraq, idmanın müəyyən sağlamlıq faydası hələ də qalır.

Araşdırmanın əsas diqqəti PM2.5 adlanan kiçik hissəcikli maddələrin səviyyəsinə yönəlib. Diametri 2.5 mikrometrdən kiçik olan bu hissəciklər ciyərlərin dərinliklərinə sızaraq hətta qan dövranına daxil ola bilir. Təhlillər göstərdi ki, illik orta PM2.5 səviyyəsi kubmetrə 25 mikroqram (μg/m³) həddinə çatdıqda, idmanın faydaları kəskin şəkildə azalır. Qeyd etmək lazımdır ki, dünya əhalisinin təxminən 46%-i çirklənmənin bu və ya daha yüksək səviyyədə olduğu regionlarda yaşayır. Tayvanın Milli Chung Hsing Universitetindən olan professor Po-Wen Ku bildirir ki, "Nəticələrimiz çirkli mühitlərdə belə idmanın faydalı olduğunu vurğulayır. Ancaq havanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması bu sağlamlıq qazanclarını çox artıra bilər."

Tədqiqatda iştirak edən və hər həftə ən azı iki saat yarım orta və ya gərgin fiziki məşqlər edən (məsələn, qaçış kimi nəfəsi tezləşdirən və tərləməyə səbəb olan idman növləri) yetkinlərin ölüm riski, qeyri-aktiv insanlarla müqayisədə, 30% aşağı idi. Lakin PM2.5 çirklənməsinin 25 μg/m³-dən çox olduğu ərazilərdə yaşayan yüksək aktiv insanlar üçün bu qoruyucu təsir 12-15%-ə düşürdü. Çirklənmə səviyyəsi 35 μg/m³-dən yuxarı qalxdıqda isə, faydalar daha da zəifləyir, xüsusən də xərçənglə əlaqəli ölümlərə qarşı qoruyucu təsir qeyri-qənaətbəxş olurdu. Dünya əhalisinin təxminən 36%-i bu yüksək səviyyələrdə yaşayır. UCL-dən professor Andrew Steptoe deyir ki, "Təmiz hava və fiziki aktivlik hər ikisi sağlam qocalma üçün vacibdir, buna görə də sağlamlığa zərər verən çirklənmə səviyyələrini azaltmaq üçün daha böyük səylər göstərilməsini təşviq edirik."

Tədqiqatçılar açıq havada məşq etməkdən imtina etməyi məsləhət görmürlər. Əksinə, UCL-dən professor Paola Zaninotto məsləhət görür ki, insanlar havanın keyfiyyətini yoxlasınlar, daha təmiz marşrutlar seçsinlər və ya havanın çirkli olduğu günlərdə məşqin intensivliyini azaltsınlar. Bu sadə addımlar fiziki fəaliyyətdən maksimum sağlamlıq faydası almağa kömək edə bilər. Qeyd edək ki, bu nəticələr yüksək gəlirli ölkələrdən toplanan məlumatlara əsaslanır, lakin araşdırma iştirakçıların gəlir səviyyəsi, təhsili, siqaret çəkmə vərdişləri və mövcud xroniki xəstəlikləri kimi bir çox fərqli amili nəzərə almışdır.