Kibertəhlükəsizliyin Gələcəyi: "Ghost in the Shell" Animesinin 30 İllik Sensasiyalı Proqnozları

1989-cu ildə yayımlanan manqaya əsaslanan və bu yaxınlarda 30 illiyini qeyd edən məşhur Yapon animesi Ghost in the Shell, kiber-müharibənin gələcəyini heyrətamiz dəqiqliklə təsvir etmişdir. Hekayə 2030-cu ildə internetdə, eyni zamanda insanların "kiber-beyinləri" adlanan şəxsi məkanlarında fəlakət yaradan "Kukla Ustası" (Puppet Master) adlı sirli hakerin ətrafında cərəyan edir. Ən maraqlısı odur ki, bu bədnam haker əvvəlcə Yaponiyanın Xarici İşlər Nazirliyinin layihəsi idi.

Başqa sözlə, Kukla Ustası bizim bu gün "Hökumət Dəstəkli Haker" və ya Təkmil Davamlı Təhdid (APT) adlandırdığımız qurumun bədii təsviri idi. Lakin o, nəzarətdən çıxaraq, səhm manipulyasiyası, casusluq, siyasi mühəndislik, terrorizm və kiber-beyin məxfiliyinin pozulması kimi ağır cinayətlərdə ittiham olunur. Filmin bu əsas mövzusu - dövlət tərəfindən yaradılan kiber-silahların nəzarətdən çıxması ideyası - öz dövrünü xeyli qabaqlayırdı. Kukla Ustası hadisəsinin inkişafı barədə danışmaq onun zamandan qabaq yaradıldığını söyləməkdən daha artıqdır.

“Ghost in the Shell” manqasının ilk cildi 1989-cu ilin mayında, yəni World Wide Web-in (Ümumdünya Şəbəkəsi) ixtira edildiyi il işıq üzü gördü, baxmayaraq ki, Şəbəkənin ictimai istifadəyə verilməsi 1991-ci ildə baş vermişdir. Bu, süjet xəttinin nə qədər uzaqgörən olduğunu göstərir. Manqanın bir epizodunda, Kukla Ustası yaxalandıqdan sonra Xarici İşlər Nazirliyinə tabe olan Təhlükəsizlik Bölməsi 6-nın bir rəsmisi, hakeri uzun müddət izlədiklərini izah edir. Onlar hakerin davranış meyllərini və kod/texnologiya nümunələrini profilə çıxarmışdılar. Rəsmi, "Nəticədə, biz nəhayət, xüsusi anti-kiber-haker maneəsi yaratdıq," deyir. Bu yanaşma, kibertəhlükəsizlik şirkətlərinin bu gün zərərli proqramları dayandırmaq üçün tətbiq etdikləri metodlara çox bənzəyir. Onlar zərərli kod əsasında "imzalar" yaratmaqla yanaşı, həm də zərərli proqramın xüsusiyyətlərinə və davranışına əsaslanan təxmini analiz (heylistika) üsullarından istifadə edirlər.

Animenin proqnozlaşdırdığı digər bir mühüm məqam kiberhücumların sosial və fərdi sahələrə təsiridir. Baş qəhrəman Major Motoko Kusanagi bir zibildaşıma maşınını izləmək üçün Təmizlik Departamentinin şəbəkəsinə sızır. Müasir dövrdə hökumət hakerləri böyük şəbəkələrə sızaraq, birbaşa məlumat oğurlamaq əvəzinə, məhz müəyyən fərdi hədəfləri izləmək üçün bu yoldan istifadə edirlər. Bu proses baş verərkən, bir zibil işçisi yoldaşına qısqanclıq səbəbilə arvadının kiber-beynini sındırdığını etiraf edir və bunun üçün bir proqramçıdan aldığı kompüter virusundan istifadə edir. Bu, texnologiya vasitəsilə törədilən məişət zorakılığının və ya "izləyici proqramın" (stalkerware) bariz nümunəsi idi. Daha sonra məlum olur ki, həmin işçinin yaddaşı saxtadır, çünki onun şüuru Kukla Ustası tərəfindən sındırılıb və bu şəkildə onu hökumət rəsmilərinə hücum etmək üçün vasitəçi kimi istifadə edir. Bu cür "proxy" hücumlar - əsl hədəfə çatmaq üçün aralıq şəbəkələrdən istifadə etmək - müasir hakerlərin öz izlərini gizlətmək üçün tətbiq etdiyi taktikalardır.

"Ghost in the Shell"ın proqnozlarının dərinliyini başa düşmək üçün, 1989-cu ildə kibertəhlükəsizliyin hələ də geniş kütləyə çatmadığını xatırlamaq lazımdır. Kompüter təhlükəsizliyi sahəsi onilliklər boyu mövcud olsa da, kompüter elmləri daxilində çox məhdud bir ixtisas idi. Məsələn, ilk sənədləşdirilmiş hökumət casusluq kampaniyası 1986-cı ildə astronom Clifford Stoll tərəfindən aşkar edilmişdi. Stoll kiçik bir mühasibat səhvi sayəsində bir hakerin ABŞ hökumət şəbəkələrindən SSRİ-nin KQB-sinə məlumat ötürdüyünü ortaya çıxarmışdı. Manqanın yaradıcısı Masamune Şirou bu süjet xətlərini hansı real hadisələrdən ilhamlanaraq yazdığını heç vaxt deməsə də, o, aydın şəkildə geniş ictimaiyyətin onlayn olmasından illər əvvəl gizli kiber-casusluq dünyasına diqqət yetirirdi və bu hadisələri öz sənətində təsvir edirdi.