Kök Hüceyrələrdən Hazırlanan İmmun Hüceyrələr Siçanlarda Beyin Qocalmasını Və Yaddaş İtkisini Geri Qaytardı

Cedars-Sinai-də çalışan alimlər insan kök hüceyrələrindən əldə edilmiş "gənc" immun hüceyrələri hazırlayıblar. *Advanced Science* jurnalında dərc olunan nəticələrə görə, bu hüceyrələr laboratoriya siçanlarının beynindəki qocalma və Alzheimer xəstəliyi əlamətlərini geri çevirdi. Bu mühüm elmi irəliləyiş göstərir ki, bu hüceyrələr gələcəkdə insanlarda yaşla bağlı və neyrodegenerativ vəziyyətlərin müalicəsi üçün yeni yollar aça bilər.

Tədqiqatın baş müəllifi, Regenerativ Təbabət İnstitutunun icraçı direktoru doktor Klayv Svendsen yeni yanaşmanın əhəmiyyətini izah etdi. Doktor Svendsen qeyd etdi ki, əvvəlki işlərdə gənc siçanlardan qan və ya plazma köçürülməsi yaşlı siçanlarda koqnitiv azalmanı yaxşılaşdırsa da, bunu tibbi müalicəyə çevirmək çətinlik yaradırdı. O bildirib ki, onların metodu laboratoriyada istehsal edə biləcəkləri gənc immun hüceyrələrdən istifadə etməyə əsaslanır. Tədqiqat həm yaşlanmaqda olan siçanlarda, həm də Alzheimer xəstəliyinin siçan modellərində faydalı təsirlər aşkar etdi. Bu hüceyrələr, yəni mononuklear faqositlər, normalda bədəndə dövr edərək zərərli maddələri təmizləyir. Lakin orqanizm yaşlandıqca onların funksiyası zəifləyir. Alimlər gənc versiyaları yaratmaq üçün yetkin hüceyrələri erkən embrion vəziyyətinə yenidən proqramlaşdırdılar (induksiya olunmuş pluripotent kök hüceyrələr).

Bu laboratoriyada hazırlanmış immun hüceyrələr yaşlanmaqda olan və Alzheimer xəstəliyinin modeli olan siçanlara yeridildikdə, heyvanların beyin funksiyasında və strukturunda əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşma müşahidə edildi. Müalicə alan siçanlar yaddaş testlərində müalicə olunmayan siçanlardan daha yüksək nəticələr göstərdilər. Onların beyinlərində, öyrənmə və yaddaş üçün çox vacib olan hippokampus bölgəsində daha çox "yosun hüceyrələri" (mossy cells) aşkar edildi. Tədqiqatın aparıcı müəllifi, doktor Aleksendra Mozer bildirir ki, yosun hüceyrələrinin sayı yaşlanma və Alzheimer xəstəliyi ilə azalır. O güman edir ki, gənc mononuklear faqositləri alan siçanlarda bu azalmanın baş verməməsi müşahidə etdikləri yaddaş irəliləyişlərinin səbəbi ola bilər. Bundan əlavə, müalicə olunan siçanların mikroqliyaları - beynin zədələnmiş toxumaları aşkar edən və təmizləyən xüsusi immun hüceyrələri - daha sağlam görünürdü. Normalda beyin yaşlandıqda mikroqliya qollarını itirir, lakin müalicə olunan siçanlarda bu qollar aktiv və uzanmış vəziyyətdə qaldı ki, bu da qorunmuş immun və koqnitiv funksiyadan xəbər verir.

Bu müsbət təsirlərin dəqiq mexanizmi hələ tam aydınlaşdırılmayıb. Gənc mononuklear faqositlərin birbaşa beyinə keçmədiyi nəzərə alınaraq, tədqiqatçılar onların beyin sağlamlığına dolayı yolla təsir etdiyini düşünürlər. Komandanın fərziyyələrinə görə, hüceyrələr qocalma əleyhinə zülallar və ya beyinə daxil ola bilən kiçik qovuqcuqlar buraxa bilər. Digər bir ehtimal isə odur ki, onlar qan dövranından qocalmaya səbəb olan faktorları çıxararaq beyni zərərli təsirlərdən qoruya bilirlər. Hazırda aparılan araşdırmalar bu dəqiq mexanizmi aşkar etməyi və bu nəticələri insan müalicələrinə ən uyğun şəkildə necə çevirməyin yollarını axtarmağı hədəfləyir. Təhsil və Tədqiqat üzrə icraçı dekan doktor Ceffri A. Qolden bildirir ki, bu gənc immun hüceyrələr kök hüceyrələrdən yaradıldığı üçün, onlar hər kəs üçün fərdiləşdirilmiş terapiya kimi istifadə edilə bilər. Qısa müddətli müalicənin koqnitiv funksiyanı və beyin sağlamlığını yaxşılaşdırması bu üsulu yaş və Alzheimer xəstəliyi ilə bağlı yaddaş pozğunluqlarının həlli üçün ümidverici bir namizəd edir.